Badanie FSH (hormon folikulotropowy) - normy, wskazania, interpretacja wyników

Krystyna Ciborska

specjalista diagnostyki laboratoryjnej / Kierownik Laboratorium

FSH (folikulotropina, hormon folikulotropowy) jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową, odgrywającym kluczową rolę w rozwoju płciowym oraz funkcjonowaniu układu rozrodczego u kobiet i mężczyzn1. U kobiet FSH stymuluje wzrost pęcherzyków jajnikowych w jajnikach i kontroluje cykl miesiączkowy - przygotowuje komórkę jajową do owulacji. U mężczyzn FSH pobudza komórki jąder do produkcji plemników. U dzieci stężenie FSH jest niskie aż do początku dojrzewania, kiedy to wzrasta, wywołując fizyczne zmiany dojrzewania płciowego (np. rozwój piersi u dziewcząt, powiększenie jąder u chłopców)1.

FSH działa w sprzężeniu zwrotnym z innymi hormonami układu rozrodczego. Przysadka wydziela FSH pod wpływem hormonu GnRH z podwzgórza, a z kolei jajniki i jądra wytwarzają hormony (estrogeny, testosteron oraz inhibiny), które informują przysadkę i podwzgórze, kiedy zmniejszyć lub zwiększyć produkcję FSH. Dzięki temu organizm utrzymuje równowagę hormonalną niezbędną dla prawidłowej płodności. Zaburzenia w funkcjonowaniu któregokolwiek z tych narządów (podwzgórze, przysadka, gonady) mogą prowadzić do nieprawidłowego poziomu FSH we krwi, co często skutkuje problemami takimi jak niepłodność, zaburzenia miesiączkowania lub nieprawidłowe tempo dojrzewania płciowego1.

Kiedy wykonuje się badanie FSH?

Badanie poziomu FSH we krwi jest pomocne w diagnostyce różnych zaburzeń hormonalnych i problemów z płodnością. Wskazania do oznaczenia FSH mogą różnić się w zależności od płci i wieku pacjenta:

  • U kobiet: Badanie FSH zleca się najczęściej w diagnostyce niepłodności - pomaga ustalić, czy przyczyną trudności z zajściem w ciążę mogą być zaburzenia funkcji jajników2. FSH ocenia się również u kobiet z nieregularnymi miesiączkami lub brakiem miesiączki, aby sprawdzić, czy powodem nie jest wyczerpywanie się rezerwy jajnikowej (np. w okresie przedmenopauzalnym). W praktyce klinicznej oznaczenie FSH bywa wykorzystywane do potwierdzenia, czy kobieta weszła w menopauzę lub jest w fazie okołomenopauzalnej (przy czym u zdrowych kobiet powyżej ~45 roku życia z typowymi objawami menopauzy zazwyczaj nie ma potrzeby wykonywania badań hormonalnych do postawienia rozpoznania menopauzy3). U młodszych kobiet badanie FSH jest natomiast bardzo ważne, jeśli podejrzewa się przedwczesną niewydolność jajników (przed 40 rokiem życia); zgodnie z aktualnymi wytycznymi trwałe przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników rozpoznaje się, gdy stężenie FSH jest wysokie w co najmniej dwóch pomiarach wykonanych w odstępie 4-6 tygodni34.
  • U mężczyzn: Badanie FSH wykonuje się m.in. u panów borykających się z niepłodnością - szczególnie gdy badanie nasienia wykazało niską liczbę plemników lub inne nieprawidłowości w spermogramie5. Pomiar FSH pomaga ustalić, czy przyczyną problemu jest pierwotna niewydolność jąder (np. na skutek uszkodzenia lub wrodzonych zaburzeń), czy też zaburzenia hormonalne na poziomie przysadki lub podwzgórza. Badanie to może być też zlecane, gdy u mężczyzny występują objawy sugerujące niedobór testosteronu lub zaburzenia funkcji gonad (np. obniżone libido, zanik mięśni, osteoporoza, zaburzenia erekcji) - FSH wraz z innymi hormonami pozwala wtedy ocenić, czy mamy do czynienia z tzw. hipogonadyzmem (niedoczynnością gonad) i ustalić, czy jego przyczyna leży w jądrach, czy np. w chorobie przysadki5.
  • U dzieci i młodzieży: Oznaczenie FSH (zwykle łącznie z LH, innym hormonem przysadki) pomaga w diagnostyce zaburzeń dojrzewania. Zbyt wczesne objawy dojrzewania (przed 8. rokiem życia u dziewczynek lub 9. r.ż. u chłopców) skłaniają lekarzy do zbadania m.in. poziomu FSH i LH - ich nieprawidłowo wysokie wartości u dziecka mogą potwierdzić przedwczesne dojrzewanie i wskazać na ewentualną przyczynę (np. przedwczesną aktywację przysadki, często spowodowaną zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym)56. Opóźnione dojrzewanie (brak cech pokwitania w przewidywanym wieku nastoletnim) również jest wskazaniem do sprawdzenia stężenia FSH i LH - zbyt niskie poziomy tych hormonów mogą sugerować niedoczynność przysadki lub podwzgórza jako przyczynę opóźnienia dojrzewania56.

W praktyce badanie FSH często wykonuje się wraz z oznaczeniem innych hormonów, aby uzyskać pełniejszy obraz gospodarki hormonalnej pacjenta. U kobiet starających się o ciążę zazwyczaj równolegle oceniane są poziomy LH, estradiolu, progesteronu, a czasem także AMH (hormonu antymüllerowskiego, który lepiej od FSH obrazuje rezerwę jajnikową)34. U mężczyzn przy niepłodności oprócz FSH oznacza się często LH i testosteron. Gdy podejrzewane są zaburzenia przysadki, lekarz może zlecić badania innych hormonów tropowych (np. TSH dla oceny tarczycy, prolaktyny, hormonu wzrostu). W diagnostyce wtórnego braku miesiączki lub innych zaburzeń miesiączkowania obok FSH i LH ocenia się m.in. prolaktynę oraz hormony tarczycy, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń miesiączkowania3.

Jak przebiega badanie FSH?

Badanie FSH jest prostym badaniem krwi. Polega na pobraniu próbki krwi żylnej - najczęściej z żyły w zgięciu łokciowym - i oznaczeniu stężenia hormonu w surowicy. Nie trzeba do niego specjalnie się przygotowywać: nie jest wymagane bycie na czczo ani żadne inne szczególne środki ostrożności. Warto jednak poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre leki lub suplementy (np. hormonalne środki antykoncepcyjne, terapia hormonalna) mogą wpływać na wyniki hormonalne. Czasami lekarz zaleca odstawienie na pewien czas przed badaniem hormonów zewnętrznych, by wynik FSH był miarodajny3.

U kobiet miesiączkujących ważny jest termin badania w przebiegu cyklu. Stężenie FSH zmienia się bowiem w trakcie cyklu miesięcznego - najniższe jest zwykle w fazie folikularnej (na początku cyklu), rośnie nieco przed owulacją, a następnie znów spada w fazie lutealnej. Dlatego przy diagnostyce płodności czy ocenie rezerwy jajnikowej zaleca się oznaczanie FSH na początku cyklu, najczęściej w 3. dniu cyklu (3. dzień od wystąpienia miesiączki), o ile lekarz nie zaleci inaczej7. Pozwala to porównać wynik do ustalonych norm dla wczesnej fazy folikularnej i zwiększa wartość diagnostyczną testu. W innych sytuacjach (np. u kobiet niemiesiączkujących, u mężczyzn, u dzieci) badanie można wykonać w dowolnym terminie.

Samo pobranie krwi trwa tylko kilka minut i wiąże się co najwyżej z krótkotrwałym dyskomfortem (ukłucie igły). Ryzyko powikłań jest minimalne - może pojawić się mały siniak w miejscu wkłucia lub chwilowe zawroty głowy u osób wrażliwych na widok krwi, ale ogólnie jest to procedura bezpieczna.

Co oznaczają wyniki badania FSH?

Interpretacja wyniku FSH zależy od płci, wieku pacjenta oraz fazy cyklu (u kobiet miesiączkujących). Zakres prawidłowych wartości FSH różni się w tych grupach - laboratorium zazwyczaj podaje na wyniku odpowiednie przedziały referencyjne. Na przykład u dorosłej kobiety przed menopauzą prawidłowe FSH może wynosić ok. 4-20 IU/L (zmiennie w zależności od fazy cyklu), podczas gdy po menopauzie typowo wzrasta powyżej 25-30 IU/L. U dorosłych mężczyzn normy FSH wynoszą zwykle ok. 1-12 IU/L, a u dzieci przed okresem dojrzewania wartości powinny być niskie (bliskie zeru)7.

Ogólnie rzecz biorąc:

  • Podwyższone stężenie FSH (wyższe niż oczekiwane dla danej grupy) najczęściej świadczy o tym, że gonady (jajniki lub jądra) nie funkcjonują prawidłowo - przysadka mózgowa wydziela wtedy więcej FSH, próbując pobudzić niedziałające jajniki/jądra do pracy6. (...)
  • Obniżone stężenie FSH (niższe niż prawidłowe dla danej grupy) zazwyczaj wskazuje na problem na wyższym piętrze układu hormonalnego, czyli na poziomie przysadki mózgowej lub podwzgórza. (...)

Podsumowując, prawidłowy wynik FSH zawsze należy interpretować w kontekście innych badań i sytuacji klinicznej pacjenta. Pojedynczy wynik rzadko daje pełną odpowiedź - często ocenia się jednocześnie poziomy innych hormonów (LH, estradiolu, testosteronu, prolaktyny, TSH itd.), aby ustalić dokładną diagnozę6.

Inne dostępne testy i badania związane z FSH

Pacjent, który chce ocenić swoją gospodarkę hormonalną w kontekście funkcji rozrodczych, ma do dyspozycji szereg badań diagnostycznych. Badanie poziomu FSH we krwi jest jednym z podstawowych, ale często wykonuje się je wraz z innymi oznaczeniami, aby uzyskać pełniejszy obraz. (...)

Reasumując, badanie poziomu FSH jest cennym narzędziem diagnostycznym w endokrynologii ginekologicznej i andrologii, ale zawsze powinno być oceniane w szerszym kontekście. W razie nieprawidłowego wyniku konieczna jest konsultacja lekarska - specjalista zinterpretuje wynik w odniesieniu do innych danych i zdecyduje o ewentualnych dalszych krokach diagnostycznych lub leczeniu. Dzięki temu pacjent otrzyma pełną informację o stanie swojego zdrowia hormonalnego i - w razie potrzeby - odpowiednie wsparcie medyczne w rozwiązaniu swojego problemu.

Footnotes

  1. Cleveland Clinic. (2023). Follicle-Stimulating Hormone (FSH) - What It Is & Function. Cleveland Clinic Health Library. Retrieved from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/24638-follicle-stimulating-hormone-fsh (accessed 2025-08-18). ↩ ↩2 ↩3
  2. MedlinePlus. (2021). Follicle-Stimulating Hormone (FSH) Levels Test - Uses in Women. National Library of Medicine. Retrieved from https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/ (accessed 2025-08-18). ↩
  3. Lega, I., Jacobson, M., Lam, A. & Antoniades, C. (2023). A pragmatic approach to the management of menopause. Canadian Medical Association Journal, 195(19), E677-E682. https://doi.org/10.1503/cmaj.221438 ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5
  4. Panay, N., Anderson, R. A., Nappi, R. E., et al. (2020). Premature ovarian insufficiency: an International Menopause Society White Paper. Climacteric, 23(5), 426-446. https://doi.org/10.1080/13697137.2020.1804547 ↩ ↩2
  5. MedlinePlus. (2021). Follicle-Stimulating Hormone (FSH) Levels Test - Uses in Men and Children. National Library of Medicine. Retrieved from https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/ (accessed 2025-08-18). ↩ ↩2 ↩3 ↩4
  6. Cleveland Clinic. (2023). Follicle-Stimulating Hormone (FSH) - High FSH levels and primary gonadal failure. Cleveland Clinic Health Library. Retrieved from ClevelandClinic.org (accessed 2025-08-18). ↩ ↩2 ↩3 ↩4
  7. Cleveland Clinic. (2023). Follicle-Stimulating Hormone (FSH) - Low FSH levels and hypogonadotropic hypogonadism. Cleveland Clinic Health Library. Retrieved from ClevelandClinic.org (accessed 2025-08-18). ↩ ↩2

Najczęściej zadawane pytania

Co to jest hormon FSH i za co odpowiada?
FSH (hormon folikulotropowy) to hormon przysadki mózgowej, który reguluje płodność, owulację u kobiet i produkcję plemników u mężczyzn.
Kiedy należy wykonać badanie FSH?
Badanie wykonuje się przy problemach z płodnością, nieregularnych miesiączkach, podejrzeniu menopauzy, przedwczesnym dojrzewaniu lub opóźnionym dojrzewaniu u dzieci.
Czy badanie FSH trzeba wykonywać na czczo?
Nie, badanie FSH nie wymaga bycia na czczo. Wystarczy pobranie próbki krwi żylnej.
Który dzień cyklu jest najlepszy na badanie FSH?
Najczęściej zaleca się wykonanie badania w 3. dniu cyklu miesiączkowego, aby ocenić rezerwę jajnikową i płodność.
Jakie są normy FSH u kobiet i mężczyzn?
Normy różnią się w zależności od wieku i płci. U kobiet przed menopauzą wartości wahają się od ok. 4 do 20 IU/L, a po menopauzie mogą przekraczać 25 IU/L. U mężczyzn typowe wartości wynoszą 1-12 IU/L.
Co oznacza podwyższone FSH?
Podwyższony poziom FSH może świadczyć o niewydolności jajników lub jąder - np. w okresie menopauzy lub przy uszkodzeniu gonad.
Co oznacza niskie FSH?
Niski poziom FSH sugeruje problem na poziomie przysadki lub podwzgórza i może wskazywać na zaburzenia hormonalne.
Jakie inne badania wykonuje się razem z FSH?
Najczęściej oznacza się także LH, estradiol, progesteron, AMH u kobiet oraz testosteron u mężczyzn. U dzieci FSH bada się z LH.
Czy leki mogą wpłynąć na wynik FSH?
Tak, np. hormonalne środki antykoncepcyjne i terapia hormonalna mogą zmieniać poziomy hormonów. Warto poinformować lekarza o wszystkich lekach.
Czy badanie FSH jest bolesne?
Nie, to zwykłe pobranie krwi. Może pojawić się jedynie lekki siniak lub chwilowy dyskomfort.
Czy FSH bada się u dzieci?
Tak, szczególnie przy przedwczesnym lub opóźnionym dojrzewaniu płciowym - FSH i LH pomagają znaleźć przyczynę zaburzeń.
Jak przygotować się do badania FSH?
Nie wymaga specjalnych przygotowań, ale należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i suplementach.
Czy badanie FSH pomaga w diagnozie menopauzy?
Tak, wysokie FSH u kobiet po 45. roku życia z typowymi objawami potwierdza menopauzę lub okres okołomenopauzalny.
Czy wynik FSH sam w sobie wystarczy do diagnozy?
Nie, interpretacja wymaga uwzględnienia innych hormonów i sytuacji klinicznej. Zawsze warto skonsultować wynik z lekarzem.
Odwiedź nas  →