eGFR powyżej 60 - co oznacza Twój wynik i kiedy warto się skonsultować z lekarzem?

eGFR (estimated Glomerular Filtration Rate), czyli szacunkowy współczynnik filtracji kłębuszkowej, to parametr używany do oceny czynności nerek. Określa on, jak skutecznie nerki filtrują krew - innymi słowy, ile mililitrów krwi na minutę są w stanie oczyścić z produktów przemiany materii, po przeliczeniu na standardową powierzchnię ciała 1,73 m². Wartość eGFR jest obliczana na podstawie stężenia kreatyniny we krwi (lub innej substancji, takiej jak cystatyna C), uwzględniając przy tym wiek, płeć, a czasem także rasę pacjenta. Dzięki ujednoliconym wzorom (np. CKD-EPI) laboratorium może automatycznie podać eGFR razem z wynikiem kreatyniny. Badanie eGFR jest kluczowe w wykrywaniu i monitorowaniu przewlekłej choroby nerek (PChN) - pomaga określić stopień upośledzenia funkcji nerek lub potwierdzić, że nerki pracują prawidłowo¹.

Prawidłowe wartości eGFR

Za prawidłową uznaje się wartość eGFR wynoszącą około 90 ml/min/1,73 m² lub wyższą u osoby dorosłej¹. U zdrowych młodych osób dorosłych eGFR często mieści się w przedziale 100-120 ml/min. Należy jednak pamiętać, że eGFR naturalnie obniża się wraz z wiekiem - u osób po 60.-70. roku życia średnie wartości mogą wynosić ok. 75-85 ml/min i nadal odpowiadać sprawnej czynności nerek dla wieku. Wartość eGFR między 60 a 89 ml/min/1,73 m² jest przez specjalistów traktowana jako mieszcząca się w granicach normy lub nieznacznie obniżona, w zależności od kontekstu. Sam wynik w tym przedziale nie świadczy jeszcze jednoznacznie o chorobie nerek, o ile nie towarzyszą mu inne nieprawidłowości (np. obecność białka w moczu)². Innymi słowy, osoba z eGFR np. 75 czy 85 ml/min może mieć całkowicie zdrowe nerki - szczególnie jeśli jest w starszym wieku - pod warunkiem że nie stwierdzono innych oznak uszkodzenia nerek.

Laboratoria często podają maksymalnie wartość ">60 ml/min" (powyżej 60) jako wynik eGFR. Oznacza to, że oszacowana filtracja jest na tyle dobra, iż przekracza 60 ml/min - co zazwyczaj wskazuje na co najmniej zachowaną umiarkowanie dobrą funkcję nerek. Wartość 60 ml/min/1,73 m² bywa przyjęta jako umowny punkt odcięcia: długotrwały spadek eGFR poniżej 60 może sugerować przewlekłą chorobę nerek, natomiast wynik powyżej 60 zasadniczo uznaje się za bezpieczny zakres¹.

Wynik eGFR > 60 ml/min/1,73 m² - czy to powód do niepokoju?

Wynik eGFR wyższy niż 60 ml/min/1,73 m² najczęściej oznacza, że funkcja nerek jest na zadowalającym poziomie i nie ma objawów ich przewlekłego uszkodzenia. W praktyce klinicznej za kryterium rozpoznania przewlekłej choroby nerek przyjmuje się utrzymywanie eGFR < 60 ml/min/1,73 m² przez co najmniej 3 miesiące¹. Jeśli zatem Twój wynik eGFR wynosi np. 75, 90 czy ">60", a inne badania są prawidłowe, prawdopodobnie nie masz przewlekłej niewydolności nerek. Taki rezultat oznacza, że nerki filtrują krew wystarczająco dobrze.

Trzeba jednak uwzględnić kontekst kliniczny. Wartość eGFR w przedziale 60-89 ml/min określa się czasem jako stadium 2 PChN (łagodne obniżenie filtracji) pod warunkiem istnienia dodatkowych wskaźników uszkodzenia nerek². Na przykład u osób z cukrzycą lub nadciśnieniem tętniczym niewielkie obniżenie eGFR (np. do 70-80 ml/min) może oznaczać początki zmian chorobowych w nerkach - o ile w moczu pojawia się albumina (białko) lub stwierdza się inne uszkodzenia strukturalne nerek. Z drugiej strony, eGFR około 60-80 ml/min u zdrowej osoby bez czynników ryzyka zwykle nie budzi dużego niepokoju. W najwcześniejszych stadiach PChN (stadium 1 i 2) eGFR może pozostawać powyżej 60, a nawet w normie, a jedynym objawem choroby bywa np. białkomocz. Dlatego tak ważne jest, by interpretować wynik eGFR wspólnie z innymi badaniami oraz z lekarzem.

Podsumowując: eGFR powyżej 60 ml/min świadczy na ogół o prawidłowej lub tylko lekko osłabionej funkcji nerek. Nie jest to samodzielnie dowód choroby. Jeśli nie stwierdza się innych nieprawidłowości (np. w badaniu moczu), lekarz zazwyczaj uzna taki wynik za nie wymagający interwencji, ewentualnie zaleci kontrolę w przyszłości. Natomiast gdy występują choroby przewlekłe obciążające nerki (cukrzyca, nadciśnienie, choroby autoimmunologiczne itp.), wynik w okolicach 60-89 ml/min może skłonić do dokładniejszej oceny - ale nadal nie oznacza on ciężkiej niewydolności nerek. Dla porównania, dopiero spadek eGFR poniżej 45 czy 30 ml/min/1,73 m² oznacza istotne upośledzenie filtracji, zwykle dające już objawy i wymagające specjalistycznego leczenia.

Czynniki wpływające na wartość eGFR

Wskaźnik eGFR należy traktować jako wartość szacunkową - obarczoną pewnym błędem pomiaru i zmiennością biologiczną. Nieznaczne zmiany eGFR (rzędu kilku ml/min) mogą wynikać z czynników innych niż faktyczna zmiana czynności nerek. Warto wiedzieć, co może wpływać na wynik eGFR, szczególnie gdy otrzymujemy pojedynczy wynik bliski granicy normy:

• Masa mięśniowa i budowa ciała - eGFR obliczany z kreatyniny zależy od produkcji kreatyniny w organizmie, a ta jest związana z masą mięśni. Osoby bardzo umięśnione (np. sportowcy) mają wyższe stężenie kreatyniny we krwi, co sztucznie zaniża wyliczony eGFR, mimo że nerki mogą być zdrowe. Z kolei u osób z małą masą mięśniową (np. u osób starszych, wyniszczonych chorobą) kreatynina bywa niższa, co zawyża eGFR. Badania wskazują, że nieuwzględniona masa mięśniowa istotnie wpływa na dokładność eGFR - może prowadzić do nadrozpoznania lub nierozpoznania choroby nerek w skrajnych przypadkach³.
• Odwodnienie i dieta - chwilowe odwodnienie (np. wskutek biegunki, intensywnego pocenia) powoduje wzrost stężenia kreatyniny we krwi, a więc spadek obliczonego eGFR. Podobnie spożycie dużej ilości białka mięsa przed badaniem może przejściowo podnieść poziom kreatyniny. Dlatego nieznacznie obniżony wynik eGFR może czasem poprawić się po nawodnieniu organizmu i powtórzeniu badania.
• Leki i substancje - niektóre leki mogą wpływać na przepływ krwi przez nerki lub na dokładność oznaczenia kreatyniny. Przykładowo, długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NSAID) może pogarszać filtrację kłębuszkową. Suplementacja kreatyną (stosowana czasem przez sportowców) podwyższa poziom kreatyniny we krwi niezależnie od pracy nerek, przez co eGFR pozornie się obniża. Rzadziej pewne substancje obecne we krwi (np. duże stężenia bilirubiny, ketonów) mogą interferować z laboratoryjnym pomiarem kreatyniny.
• Ostry stan chorobowy vs. przewlekły - eGFR służy głównie do oceny przewlekłej (długotrwałej) czynności nerek. Gdy dochodzi do ostrego uszkodzenia nerek (np. w wyniku odwodnienia, zatrucia, ostrej niewydolności krążenia), kreatynina i eGFR mogą się gwałtownie zmieniać w krótkim czasie. Wtedy pojedynczy wynik eGFR nie odzwierciedla ustabilizowanej filtracji. Z tego powodu do rozpoznania przewlekłej choroby nerek wymagane jest utrzymywanie się obniżonego eGFR < 60 przez ≥3 miesiące¹. Jednorazowy wynik lekko poniżej normy powinien zostać potwierdzony powtórnym badaniem po pewnym czasie, zanim wyciągnie się wnioski o trwałym uszkodzeniu nerek².

Podczas interpretacji eGFR lekarz weźmie pod uwagę powyższe czynniki. W razie wątpliwości może zalecić bardziej specyficzne metody oceny GFR - na przykład bezpośredni pomiar klirensu kreatyniny z dobowej zbiórki moczu lub oznaczenie cystatyny C.

Jakie badania wykonać przy nieprawidłowym eGFR?

Jeśli wynik eGFR jest nieco poniżej normy lub na granicy (np. w okolicy 60-89 ml/min) i budzi to wątpliwości lekarza, kolejny krok to poszerzenie diagnostyki, aby potwierdzić lub wykluczyć chorobę nerek. Oto najczęściej zalecane badania dodatkowe w takiej sytuacji:

• Badanie ogólne moczu z oceną albuminurii - to podstawowy test przesiewowy w kierunku uszkodzenia nerek. Nawet przy eGFR > 60 ml/min mogą występować nieprawidłowości w moczu świadczące o chorobie, np. albuminuria (utrata białka z moczem), krwiomocz mikroskopowy czy oznaki zakażenia. Szczególnie ważny jest pomiar wydalania białka (albuminy) z moczem, np. wskaźnika ACR (albumina/kreatynina) w próbce porannej moczu. Prawidłowy wynik to < 30 mg/g kreatyniny; utrzymujące się wyższe wartości wskazują na uszkodzenie filtrów nerkowych¹. Jeżeli przy eGFR powyżej 60 stwierdza się znaczącą albuminurię, rozpoznaje się wczesne stadium przewlekłej choroby nerek mimo pozornie dobrej filtracji. Natomiast brak białka i krwinek w moczu przy prawidłowym eGFR zwykle oznacza zdrowe nerki.
• Powtórne oznaczenie eGFR (kreatynina) po czasie - lekarz rodzinny lub nefrolog może zalecić kontrolne badanie krwi za kilka tygodni lub miesięcy. Ma to na celu sprawdzenie, czy obniżony wynik się utrzymuje, rośnie czy może dalej spada. Pojedynczy wynik bywa obciążony wspomnianą zmiennością; dopiero trend kilku pomiarów pozwala ocenić, czy mamy do czynienia z postępującą chorobą nerek, stanem stabilnym czy incydentalnym odchyleniem.
• Oznaczenie cystatyny C we krwi - cystatyna C jest alternatywnym wskaźnikiem filtracji kłębuszkowej, mniej zależnym od masy mięśniowej. Badanie to bywa pomocne, gdy kreatyninowy eGFR jest na granicy normy. Przykładowo, najnowsze wytyczne sugerują, że u dorosłych z eGFR (z kreatyniny) w zakresie 45-59 ml/min bez innych oznak uszkodzenia nerek warto oznaczyć cystatynę C w celu weryfikacji rozpoznania PChN⁴. Jeśli eGFR wyliczony z cystatyny C również wyjdzie < 60 ml/min, potwierdza to rzeczywiste zmniejszenie czynności nerek. Natomiast gdy wynik na podstawie cystatyny C okaże się prawidłowy (≥ 60), wówczas można wykluczyć przewlekłą chorobę nerek i uznać, że wcześniejsze obniżenie eGFR mogło być fałszywie zaniżone⁴. W wielu laboratoriach dostępne są także wyliczenia uśrednione (łączące kreatyninę i cystatynę), dające jeszcze dokładniejszy obraz filtracji.
• Klirens kreatyniny (badanie dobowej zbiórki moczu) - to bardziej bezpośredni pomiar przesączania kłębuszkowego. Polega na zebraniu całego moczu w ciągu 24 godzin i oznaczeniu, ile kreatyniny wydaliły nerki w tym czasie. Na tej podstawie oblicza się faktyczny klirens (oczyszczenie krwi z kreatyniny). Badanie to jest uciążliwe dla pacjenta, dlatego wykonuje się je głównie w szczególnych sytuacjach - np. do oceny funkcji nerek u dawców nerki lub precyzyjnego dostosowania dawek toksycznych leków. W praktyce klinicznej częściej sięga się po prostsze metody (jak cystatyna C), bo dobrze zebrana dobowa zbiórka moczu bywa trudna.
• Badania obrazowe nerek - USG jamy brzusznej (układu moczowego) to nieinwazyjne badanie, które pozwala ocenić wielkość i budowę nerek. W przewlekłych chorobach nerek nerki często ulegają zmniejszeniu i bliznowaceniu. Ultrasonografia może też wykryć ewentualne przeszkody w odpływie moczu (kamienie, przerost prostaty) lub wady anatomiczne, które mogą wpływać na czynność nerek. U osób z eGFR powyżej 60 i bez innych nieprawidłowości rutynowe USG zwykle nie jest konieczne, ale bywa zalecane np. gdy stwierdzono krwiomocz lub nawracające zakażenia układu moczowego. Inne badania, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, są zlecane przy podejrzeniu specyficznych zmian (np. guza nerki), raczej niezwiązanych z samym niewielkim spadkiem eGFR.
• Konsultacja nefrologiczna - specjalista chorób nerek oceni całościowo wyniki badań i stan kliniczny pacjenta. Może zlecić dodatkowe, bardziej zaawansowane testy (np. badania immunologiczne przy podejrzeniu kłębuszkowego zapalenia nerek) lub w rzadkich przypadkach biopsję nerki - pobranie wycinka do badania histopatologicznego, aby dokładnie ustalić przyczynę choroby. Biopsję wykonuje się jednak tylko, gdy istnieją ku temu wskazania (np. krwiomocz z białkomoczem niewyjaśnionego pochodzenia), a nie przy samym nieznacznym obniżeniu eGFR.

Podsumowanie: eGFR powyżej 60 ml/min/1,73 m² najczęściej oznacza prawidłową funkcję nerek lub jej jedynie minimalne obniżenie, niewpływające na zdrowie. Taki wynik, bez towarzyszących odchyleń w innych badaniach, nie powinien budzić niepokoju. Kluczem jest jednak pełna ocena diagnostyczna - uwzględnienie badań moczu, kontekstu chorób towarzyszących oraz ewentualne powtórzenie pomiaru. Dopiero zbiorcza interpretacja wszystkich danych pozwala lekarzowi potwierdzić, że nerki są zdrowe lub wcześnie wychwycić początki przewlekłej choroby nerek i włączyć odpowiednie postępowanie (np. leczenie nadciśnienia, cukrzycy, zmianę diety celem ochrony nerek). Pamiętaj, że w razie wątpliwości zawsze warto omówić swoje wyniki z lekarzem - specjalista rozwieje obawy i zaplanuje dalszą kontrolę dla bezpieczeństwa Twoich nerek.