Wirus ptasiej grypy H5N2 do niedawna nie był znany z zakażeń u ludzi. Dopiero w 2024 roku odnotowano pierwszy na świecie potwierdzony przypadek takiej infekcji - w Meksyku u 59-letniego mężczyzny12. Pacjent ten, cierpiący także na inne poważne schorzenia, trafił do szpitala z objawami ostrej choroby układu oddechowego i ogólnoustrojowymi (m.in. gorączka, duszność, biegunka, nudności, osłabienie)2. Stan chorego szybko się pogorszył; pomimo opieki medycznej zmarł on tego samego dnia z powodu powikłań2. Był to pierwszy udokumentowany przypadek zakażenia H5N2 u człowieka na świecie1. Od czasu tego incydentu (stan na rok 2025) nie zgłoszono kolejnych zakażeń H5N2 u ludzi13. Dla porównania, inne szczepy ptasiej grypy (np. H5N1, H7N9) spowodowały kilkaset przypadków u ludzi na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, jednak H5N2 pozostaje jak dotąd skrajnie rzadki3.
Warto dodać, że wspomniany przypadek meksykański nie miał oczywistej ekspozycji na drób - źródło zakażenia pozostało nieustalone2. W tym samym okresie wirus H5N2 krążył jednak wśród drobiu w regionie (wykryto ogniska grypy H5N2 na fermach drobiu w pobliżu miejsca zamieszkania pacjenta)2. Sugeruje to, że do zakażenia mogło dojść poprzez pośredni kontakt z chorymi ptakami lub skażonym środowiskiem (np. wdychanie cząstek kurzu z wirusem), nawet jeśli pacjent nie dotykał bezpośrednio drobiu. Jak dotąd nie stwierdzono transmisji H5N2 pomiędzy ludźmi, a służby sanitarne nie odnotowały zachorowań wśród osób z bliskiego otoczenia wspomnianego pacjenta13.
Potencjalne źródła i drogi zakażenia
Wirus H5N2 jest jednym z podtypów wirusa grypy ptaków (avian influenza), który normalnie krąży wśród ptaków, zwłaszcza drobiu hodowlanego oraz dzikiego ptactwa wodnego. Zakażenia ludzi wirusami ptasiej grypy zdarzają się bardzo rzadko i zwykle są związane z bliskim kontaktem z zakażonymi ptakami lub ich wydzielinami (np. odchodami, wydzieliną z dróg oddechowych)4. Wirus może przenosić się na człowieka np. podczas obsługi chorych ptaków, usuwania padliny, czyszczenia kurników czy przebywania na targach żywego drobiu, gdzie łatwo o kontakt z skażonymi powierzchniami i drobinkami kurzu zawierającymi wirusa4. Do zakażenia może dojść poprzez wdychanie wirusa unoszącego się w powietrzu (w aerozolu z odchodów lub wydzielin) lub przez dotknięcie skażonej powierzchni, a następnie oczu, nosa czy ust.
Pocieszający jest fakt, że ptasie wirusy grypy obecnie nie przenoszą się łatwo między ludźmi - ich transmisja z człowieka na człowieka jest niezwykle rzadka43. Głównym zagrożeniem pozostaje więc ekspozycja odzwierzęca (kontakt ze zwierzętami). Warto podkreślić, że wirusem H5N2 (ani innymi ptasimi szczepami grypy) nie można zarazić się poprzez spożycie odpowiednio ugotowanego mięsa drobiowego czy jaj. Wysoka temperatura niszczy wirusy grypy, ponadto mięso z zarażonych ptaków zazwyczaj nie trafia do sprzedaży - przy wykryciu ogniska ptasiej grypy drób jest wybity i utylizowany w ramach bioasekuracji.
Mimo braku efektywnego przenoszenia się między ludźmi, naukowcy i organizacje zdrowotne stale monitorują wirusy ptasie, takie jak H5N2. Grypy typu A ulegają częstym mutacjom - istnieje teoretyczna możliwość, że wirus ptasi nabierze zdolności łatwiejszego zakażania ludzi4. Choć obecnie ryzyko takie jest oceniane jako bardzo niskie, ciągły nadzór nad wirusami w populacji zwierzęcej i szybkie wykrywanie ewentualnych zmian genetycznych są niezwykle istotne dla zapobiegania ewentualnej pandemii4.
Objawy kliniczne u ludzi
Objawy zakażenia wirusem H5N2 u człowieka w dużej mierze przypominają objawy innych zakażeń wirusami ptasiej grypy. W zaobserwowanym przypadku w Meksyku dominowały typowe symptomy grypopodobne, takie jak wysoka gorączka, duszność (utrudnione oddychanie), kaszel, a także objawy ze strony przewodu pokarmowego - biegunka, nudności - oraz ogólne osłabienie organizmu2. Na podstawie doświadczeń z innymi szczepami ptasiej grypy wiadomo, że choroba u ludzi może mieć przebieg od łagodnego do bardzo ciężkiego5. Łagodniejsze postacie mogą dawać objawy podobne do zwykłej sezonowej grypy lub przeziębienia - np. gorączka, kaszel, ból gardła, katar, bóle mięśni i głowy, uczucie zmęczenia5. Często (zwłaszcza w zakażeniach szczepami azjatyckimi, jak H7N7) występuje zapalenie spojówek objawiające się zaczerwienieniem i podrażnieniem oczu5. Mogą pojawić się także objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, biegunka czy wymioty5.
Ciężki przebieg zakażenia ptasią grypą obejmuje najczęściej zapalenie płuc. Choroba może szybko prowadzić do poważnych powikłań, takich jak ostra niewydolność oddechowa (ARDS), niewydolność nerek, a nawet wstrząs septyczny i niewydolność wielonarządowa5. U części pacjentów obserwowano także zaburzenia neurologiczne (np. splątanie, drgawki) w przebiegu ciężkiej grypy ptasiej5. Należy podkreślić, że wysoka śmiertelność odnotowywana w niektórych wcześniejszych przypadkach ptasiej grypy (np. H5N1) wynikała często z gwałtownego uszkodzenia płuc i późnych powikłań. W przypadku H5N2 - z uwagi na znikome dane - nie wiadomo dokładnie, jaki obraz kliniczny daje ten wirus u ludzi. Opisany pacjent meksykański był osobą z ciężkimi chorobami współistniejącymi, co mogło przyczynić się do jego złego rokowania12. Nie można więc jednoznacznie stwierdzić, czy H5N2 u zdrowej osoby spowodowałby równie ciężką chorobę, czy też przebieg mógłby być łagodniejszy.
Metody diagnostyczne
Rozpoznanie zakażenia wirusem H5N2 u człowieka wymaga specjalistycznych badań laboratoryjnych. Objawy grypopodobne same w sobie nie pozwalają odróżnić zakażenia ptasią grypą od np. sezonowej grypy czy innych infekcji. Standardowe testy antygenowe używane w gabinetach (tzw. szybkie testy grypowe) mogą nie wykryć rzadkiego podtypu ptasiego. Konieczne jest zastosowanie czułych metod molekularnych. Złotym standardem diagnostyki jest test PCR (łańcuchowa reakcja polimerazy z odwrotną transkrypcją), który wykrywa materiał genetyczny wirusa w pobranych próbkach2. Materiał do badania stanowi zwykle wymaz z dróg oddechowych - z nosa, gardła lub próbek plwociny. U pacjentów z ciężkim zapaleniem płuc materiałem może być aspirat lub popłuczyny z drzewa oskrzelowego.
Procedura diagnostyczna w przypadku podejrzenia grypy ptaków obejmuje często kilka etapów. Początkowo laboratoryjny test RT-PCR wykrywa obecność wirusa grypy typu A, ale może mieć trudności z klasyfikacją podtypu jako jednego z krążących szczepów ludzkich (H1N1 czy H3N2). Taki wynik określany jest jako "nierozpoznany podtyp grypy A" i budzi podejrzenie zakażenia nietypowym szczepem odzwierzęcym2. Wówczas próbki pacjenta są wysyłane do referencyjnego laboratorium (np. krajowego ośrodka grypy lub laboratorium WHO) celem szczegółowego zbadania. W przypadku pacjenta z Meksyku właśnie taka sytuacja miała miejsce - początkowo lokalne testy wykazały obecność wirusa grypy A, którego nie dało się przypisać do znanych podtypów ludzkich, co skłoniło specjalistów do sekwencjonowania genomu wirusa. Analizy genetyczne w zaawansowanym laboratorium potwierdziły następnie, że był to wirus ptasi H5N22. Dzięki sekwencjonowaniu genów wirusa można również porównać go z innymi szczepami - w tym przypadku okazało się, że genom wirusa wykazywał 99% zgodności z wirusami H5N2 wykrytymi u drobiu w środkowym Meksyku w 2024 roku1.
W diagnostyce pomocniczo stosuje się także badania serologiczne (wykrywanie przeciwciał przeciw wirusowi we krwi pacjenta), ale w ostrym okresie choroby podstawą jest wykrycie samego wirusa metodą PCR. Należy zaznaczyć, że testy te wykonywane są jedynie w wyspecjalizowanych laboratoriach. Jeśli lekarz podejrzewa grypę odzwierzęcą, powinien pobrać materiał od pacjenta i skontaktować się z odpowiednimi służbami (np. sanepidem), aby próbki trafiły do właściwego laboratorium do dalszych analiz. W takich sytuacjach współpraca lekarzy, laboratoriów i służb epidemiologicznych jest kluczowa dla szybkiego potwierdzenia zakażenia i podjęcia działań zapobiegawczych.
Ryzyko dla zdrowia publicznego
Pojedyncze przypadki ptasiej grypy u ludzi zawsze wzbudzają czujność epidemiologów, ale na szczęście H5N2 wydaje się stanowić minimalne ryzyko dla ogółu społeczeństwa. Po wykryciu przypadku w Meksyku w 2024 r. Światowa Organizacja Zdrowia oceniła, że ryzyko dalszego szerzenia się tego wirusa w populacji jest bardzo niskie2. Wszystkie osoby z bliskiego otoczenia chorego były monitorowane - nie stwierdzono u nich zakażenia, co potwierdza brak transmisji między ludźmi2. Również w innych krajach, pomimo szerokiego występowania wirusów H5 u ptaków, zakażenia ludzi pozostają sporadyczne, a dotychczas nie zaobserwowano utrzymującego się przenoszenia tych wirusów z człowieka na człowieka3. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz CDC podkreślają, że bieżące ryzyko dla zdrowia publicznego jest niskie - dotyczy to zarówno wirusa H5N2, jak i innych ptasich szczepów krążących obecnie w świecie34. Nawet w razie pojawienia się pojedynczych przypadków u ludzi, prawdopodobieństwo wybuchu większej epidemii jest bardzo niewielkie ze względu na brak zdolności tych wirusów do skutecznej transmisji między ludźmi13.
Należy jednak zachować ostrożność w sytuacjach kontaktu z ptactwem. Osoby narażone zawodowo - np. pracownicy ferm drobiu, weterynarze, osoby zaangażowane w likwidację ognisk ptasiej grypy u ptaków - są w grupie podwyższonego ryzyka zakażenia odzwierzęcego. Dla tych grup ECDC ocenia ryzyko jako niskie do umiarkowanego, zależnie od stosowanych środków ochrony3. Oznacza to, że przy braku odpowiedniej ostrożności istnieje pewne prawdopodobieństwo zakażenia podczas intensywnej ekspozycji (np. wdychanie pyłu w kurniku z chorymi ptakami). Dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad bioasekuracji i noszenie ochron osobistych w pracy z drobiem (o czym więcej poniżej w zaleceniach).
Podsumowując, obecnie H5N2 nie stanowi zagrożenia pandemią, a przypadki u ludzi są ekstremalnie rzadkie. Sytuacja jest jednak bacznie monitorowana przez WHO, ECDC, CDC i inne organizacje. W przypadku pojawienia się nowych informacji lub zmiany charakteru wirusa (np. mutacji zwiększających jego zakaźność dla ludzi), organy te będą natychmiast aktualizować zalecenia i podejmować działania ochronne.
Rekomendacje dla pacjentów
Profilaktyka - jak uchronić się przed zakażeniem
Choć ryzyko infekcji H5N2 u przeciętnej osoby jest bardzo niskie, warto stosować podstawowe środki ostrożności, zwłaszcza jeśli przebywamy w pobliżu ptaków:
- Unikaj bezpośredniego kontaktu z dzikimi ptakami oraz nie dotykaj chorego lub padłego drobiu. Pamiętaj, że zarażone ptaki wydalają wirusa z wydzielinami - trzymaj się z daleka od miejsc, gdzie widać oznaki choroby wśród ptactwa. Jeśli znajdziesz martwego ptaka, nie dotykaj go gołymi rękami; zgłoś to odpowiednim służbom.
- Osoby pracujące z ptactwem (na fermach drobiu, w ogrodach zoologicznych, przy polowaniach na dzikie ptaki itp.) powinny używać odzieży ochronnej. Należy zakładać rękawice, maski (najlepiej maski filtrujące typu FFP2/FFP3) oraz gogle chroniące oczy podczas kontaktu z ptakami lub ich wydalinami4. Odzież i obuwie używane przy pracy z drobiem powinny być dezynfekowane lub zmieniane przed wejściem do stref czystych (poza kurniki).
- Myj ręce mydłem i wodą tak często, jak to możliwe, zwłaszcza po kontakcie ze zwierzętami lub potencjalnie skażonym środowiskiem. Dokładne mycie rąk (przez minimum 20 sekund) pomaga usunąć wirusy. Unikaj też dotykania oczu, nosa i ust, jeśli ręce mogły mieć kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami.
- Przestrzegaj zasad bezpieczeństwa żywności. Wszystkie potrawy z drobiu i jajka gotuj dokładnie - mięso drobiowe powinno osiągnąć wewnątrz min. 74°C, a jaja powinny być ścięte. Unikaj surowych jaj i niedogotowanego mięsa. Pamiętaj o higienie przy przyrządzaniu posiłków: myj deski i noże używane do surowego mięsa, aby nie doszło do skażenia innych produktów.
- Śledź komunikaty służb sanitarnych. W przypadku wystąpienia ogniska ptasiej grypy w okolicy, inspekcja weterynaryjna i sanitarna mogą wprowadzić dodatkowe środki (np. nakaz trzymania drobiu w zamknięciu, zakaz odwiedzania targów z żywym drobiem, akcje dezynfekcji). Stosuj się do tych zaleceń, aby zmniejszyć ryzyko. Jeśli podróżujesz do kraju, w którym akurat występuje ptasia grypa u zwierząt, unikaj farm drobiu, targowisk z żywymi zwierzętami oraz miejsc uboju4. W takich podróżach również pamiętaj o częstym myciu rąk i zasadach higieny.
Co robić w przypadku podejrzenia zakażenia? Kiedy zgłosić się do lekarza?
Jeżeli miałeś bliski kontakt z ptakami (lub innymi zwierzętami hodowlanymi), u których potwierdzono ptasią grypę lub przebywałeś w miejscu wystąpienia ptasiej grypy (np. w gospodarstwie dotkniętym ogniskiem) i w ciągu kilku dni od tego kontaktu wystąpią u Ciebie objawy grypopodobne, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Za symptomy alarmowe należy uznać szczególnie: wysoką gorączkę, duszność lub nasilony kaszel, ból w klatce piersiowej, zaburzenia świadomości. Poinformuj lekarza o swoim kontakcie z ptakami i podejrzeniu potencjalnego narażenia na wirusa ptasiej grypy - ta informacja jest kluczowa, ponieważ pozwoli skierować Cię na odpowiednie badania. Nie próbuj leczyć się samodzielnie przy poważnych objawach. Lekarz może zlecić specjalistyczny test diagnostyczny (PCR) w celu potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia H5N2.
Jeśli objawy są łagodne, również zaleca się konsultację lekarską po ryzykownej ekspozycji - nawet zwykłe zapalenie spojówek u osoby mającej kontakt z chorym drobiem powinno być zgłoszone, gdyż może to być jedyny objaw nietypowego zakażenia ptasim wirusem. Wczesne wykrycie przypadków jest ważne nie tylko dla pacjenta, ale i dla zdrowia publicznego, aby wdrożyć monitoring osób z kontaktu i działania zapobiegające dalszemu szerzeniu się wirusa.
Leczenie: W przypadku potwierdzenia zakażenia ptasią grypą, standardem jest zastosowanie leków przeciwwirusowych z grupy inhibitorów neuraminidazy. Najczęściej podawany jest oseltamiwir (Tamiflu®) - lek ten hamuje namnażanie wirusa grypy w organizmie2. Badania i doświadczenia z innymi szczepami wskazują, że wczesne wdrożenie leczenia przeciwwirusowego (najlepiej w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów) może skrócić czas choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań2. Dlatego tak ważne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza przy podejrzeniu zakażenia. Lekarz może również rozważyć profilaktyczne podanie leków przeciwwirusowych osobom z bliskiego kontaktu z chorym (tzw. chemioprofilaktyka), aby zapobiec rozwojowi choroby - decyzja taka zależy od oceny ryzyka i wytycznych obowiązujących w danym kraju. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby, leczenie odbywa się w szpitalu, często na oddziale intensywnej terapii, z zastosowaniem tlenoterapii lub wentylacji mechanicznej i leczenia wspomagającego funkcje życiowe.
Podsumowanie: Grypa ptasia H5N2 jest wśród ludzi zjawiskiem niezwykle rzadkim - do tej pory odnotowano pojedynczy przypadek, co oznacza, że prawdopodobieństwo zakażenia jest bardzo niskie. Wirus ten przenosi się z ptaków na ludzi tylko w szczególnych okolicznościach (przy bliskim kontakcie), a nie rozprzestrzenia się w populacji. Mimo to zawsze warto zachować zdrowy rozsądek i higienę w obchodzeniu się ze zwierzętami. Aktualne zalecenia WHO i CDC podkreślają przede wszystkim profilaktykę poprzez unikanie kontaktu z chorym ptactwem i szybkie reagowanie w razie wystąpienia objawów po ekspozycji. Dzięki czujności służb medycznych oraz świadomemu podejściu pacjentów, ryzyko związane z wirusem H5N2 dla zdrowia publicznego pozostaje pod kontrolą.
Footnotes
- Vázquez-Pérez, J. A., Wong-Arámbula, C., Solís-Hernández, M., et al. (2025). Mexico's Laboratory-Confirmed Human Case of Infection with the Influenza A(H5N2) Virus. Viruses, 17(2), 205. https://doi.org/10.3390/v17020205 ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6 ↩7
- World Health Organization. (2024, June 5). Avian Influenza A(H5N2) - Mexico. Disease Outbreak News. Retrieved from https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON520 ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6 ↩7 ↩8 ↩9 ↩10 ↩11 ↩12 ↩13 ↩14
- European Centre for Disease Prevention and Control. (2024, July 4). Avian influenza overview March-June 2024. Surveillance report, ECDC. Retrieved from https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/avian-influenza-overview-march-june-2024 ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6 ↩7 ↩8
- World Health Organization. (2025). Avian influenza - fact sheet and weekly updates. WHO Western Pacific Region. Retrieved from https://www.who.int/westernpacific/wpro-emergencies/surveillance/avian-influenza ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6 ↩7 ↩8
- Centers for Disease Control and Prevention. (2024, December 20). Signs and Symptoms of Bird Flu in People. Retrieved from https://www.cdc.gov/bird-flu/signs-symptoms/index.html ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6