Immunoglobulina A (IgA) jest białkiem z grupy przeciwciał, które odgrywa kluczową rolę w układzie odpornościowym człowieka. Występuje zarówno we krwi (tzw. IgA surowicze), jak i na powierzchni błon śluzowych - m.in. w ślinie, łzach, śluzie dróg oddechowych, przewodu pokarmowego czy dróg moczowo-płciowych1. IgA stanowi pierwszą linię obrony na tych wilgotnych powierzchniach: wiąże się z drobnoustrojami (wirusami, bakteriami) oraz toksynami i pomaga unieszkodliwić je lub usunąć z organizmu. Przeciwciała IgA pełnią funkcję swoistego "strażnika" błon śluzowych - wychwytują patogeny i uniemożliwiają im wniknięcie do komórek, m.in. poprzez neutralizację i zlepianie mikroorganizmów w śluzie, który następnie jest usuwany (np. z odkrztuszaną wydzieliną lub poprzez ruchy jelit)1.
IgA występuje w organizmie w dwóch podstawowych formach: monomerycznej (pojedyncza cząsteczka "Y" - taka forma dominuje we krwi) oraz dimerycznej (dwie cząsteczki połączone - ta forma dominuje w wydzielinach błon śluzowych, określana jako wydzielnicze IgA czyli sIgA)1. Dimeryczne IgA obecne w śluzie posiadają dodatkowy komponent wydzielniczy, który chroni je przed enzymami trawiennymi w jelitach i zapewnia transport przez nabłonek na powierzchnię błon śluzowych. Warto zaznaczyć, że IgA jest produkowane w bardzo dużych ilościach - największych spośród wszystkich klas immunoglobulin. U zdrowej dorosłej osoby w ciągu doby powstaje średnio kilka gramów IgA, co stanowi nawet ponad połowę dziennej produkcji przeciwciał organizmu2. Tak duża produkcja podkreśla znaczenie IgA dla naszego zdrowia - przeciwciała te strzegą ogromnej powierzchni błon śluzowych (szacowanej na kilkaset metrów kwadratowych) narażonej ciągle na kontakt z drobnoustrojami z otoczenia2.
Rola IgA w układzie odpornościowym
Główną funkcją IgA jest ochrona miejscowa - zabezpieczanie wejść do organizmu (np. dróg oddechowych czy jelit) przed inwazją drobnoustrojów. IgA przyłącza się do antygenów patogenów, neutralizuje je i "usuwa za drzwi" - na przykład poprzez zlepianie bakterii w śluzie i wspomaganie ich wydalenia poza organizm1. W odróżnieniu od innych klas przeciwciał (IgG, IgM, IgE, IgD), IgA nie aktywuje silnie tzw. dopełniacza ani nie wywołuje stanu zapalnego - działa raczej jak dyskretny ochroniarz, który nie dopuszcza do wtargnięcia wroga zamiast walczyć z nim w głębi tkanek. To ważne, bo zapobiega nadmiernej reakcji zapalnej na delikatnych błonach śluzowych. Oprócz tego IgA pomaga utrzymać równowagę naszej naturalnej flory bakteryjnej (mikrobioty) - wiążąc się z niektórymi bakteriami jelitowymi, przyczynia się do kontrolowania ich liczebności, by nie wymknęły się spod kontroli1.
Podsumowując rolę IgA: chroni nasze błony śluzowe przed infekcjami, neutralizuje szkodliwe cząstki zanim dostaną się do krwi, wspomaga usuwanie patogenów z organizmu oraz współdziała w utrzymaniu zdrowej równowagi między nami a "dobrymi" bakteriami zamieszkującymi np. jelita.
Kiedy zaleca się badanie poziomu IgA?
Badanie stężenia IgA we krwi (oznaczenie całkowitej immunoglobuliny A w surowicy) jest wykorzystywane jako element diagnostyki różnych stanów klinicznych. Lekarz może zlecić oznaczenie IgA w następujących sytuacjach:
- Podejrzenie niedoboru odporności - szczególnie selektywnego niedoboru IgA. Jest to wrodzone schorzenie, w którym organizm praktycznie nie produkuje przeciwciał klasy IgA (przy prawidłowych pozostałych immunoglobulinach). Selektywny niedobór IgA to najczęstszy pierwotny niedobór odporności - występuje średnio u 1 osoby na około 500-700 w populacji europejskiej34. U wielu osób przebiega on bezobjawowo i bywa wykrywany przypadkowo4. Niemniej jednak u części pacjentów może skutkować obniżoną odpornością i nawracającymi infekcjami (zwłaszcza zatok, oskrzeli, płuc oraz przewodu pokarmowego), a także wiązać się z większym ryzykiem chorób alergicznych (np. astmy, alergii pokarmowych) oraz autoimmunologicznych34. Jeśli pacjent często choruje na infekcje dróg oddechowych lub ma przewlekłe biegunki i istnieje podejrzenie zaburzeń odporności, lekarz może zlecić panel immunoglobulin (IgG, IgA, IgM) w celu sprawdzenia, czy nie brakuje którejś z klas przeciwciał.
- Diagnostyka celiakii (choroby trzewnej) - badanie stężenia IgA jest ważnym elementem rozpoznawania celiakii, czyli trwającej całe życie nietolerancji glutenu. Podstawowym testem przesiewowym w kierunku celiakii jest oznaczenie przeciwciał IgA przeciw transglutaminazie tkankowej (tTG IgA) we krwi. Jednak u około 2-3% chorych na celiakię współistnieje selektywny niedobór IgA4. U takich osób typowe przeciwciała w klasie IgA mogą nie występować mimo choroby, dając fałszywie ujemny wynik. Dlatego zgodnie z wytycznymi każde badanie serologiczne w kierunku celiakii uzupełnia się oznaczeniem całkowitego IgA - aby wykluczyć ewentualny niedobór5. Innymi słowy, jeśli pacjent ma bardzo niskie IgA, zamiast testów w klasie IgA trzeba wykonać badania w klasie IgG (np. przeciwciała IgG przeciw transglutaminazie lub deamidowane peptydy gliadyny), by wiarygodnie ocenić, czy obecna jest celiakia. Podsumowując: przy podejrzeniu celiakii lekarz zleci jednocześnie przeciwciała IgA swoiste dla celiakii oraz całkowity poziom IgA.
- Nawracające infekcje dróg oddechowych i pokarmowych - nawet jeśli nie stwierdzono pełnego niedoboru IgA, to obniżony poziom tej immunoglobuliny może wskazywać na ogólne osłabienie odporności. Dlatego u pacjenta często chorującego na zapalenia zatok, oskrzeli, płuc, ucha środkowego czy przewlekłe biegunki warto sprawdzić poziomy przeciwciał, w tym IgA. Czasem oznacza się też podklasy IgA (IgA1 i IgA2), choć należy to do rzadkości i raczej badań naukowych niż rutynowej praktyki.
- Podejrzenie niektórych chorób nowotworowych układu krwiotwórczego - zwłaszcza szpiczaka plazmocytowego (mnogiego) typu IgA. Szpiczak to nowotwór wywodzący się z komórek produkujących przeciwciała (plazmocytów). W jego przebiegu dochodzi do nadmiernej produkcji jednego rodzaju nieprawidłowego przeciwciała (tzw. białka monoklonalnego, paraproteiny). U około 20-25% chorych na szpiczaka mnożone przeciwciało należy do klasy IgA (częściej jest to IgG)6. Jeżeli pacjent zgłasza objawy takie jak utrata masy ciała, osłabienie, nocne poty, bóle kostne, nawracające zakażenia lub w badaniach krwi występują nieprawidłowości (np. niedokrwistość, niewydolność nerek, wysokie OB), lekarz może zlecić badanie stężenia immunoglobulin. Istotnie podwyższony poziom IgA sugeruje potrzebę rozszerzenia diagnostyki o specjalistyczne badania (elektroforezę i immunofiksację białek surowicy), aby sprawdzić, czy nie występuje monoklonalna gammapatia (np. szpiczak IgA). Warto dodać, że także niektóre chłoniaki (nowotwory układu limfatycznego) lub inne choroby rozrostowe limfocytów B mogą powodować wzrost poziomu IgA.
- Choroby autoimmunologiczne i przewlekłe stany zapalne - oznaczenie IgA bywa pomocne w szerszej ocenie układu odporności. Przykładowo, w aktywnych chorobach autoimmunizacyjnych (np. przewlekłych chorobach wątroby, niektórych zapaleniach naczyń) oraz przy długotrwałych infekcjach poziom IgA we krwi może wzrastać (tzw. poliklonalna hipergammaglobulinemia). Z kolei w niektórych wtórnych niedoborach odporności, spowodowanych np. wyniszczeniem, ciężkim niedożywieniem, przewlekłą sterydoterapią, chemioterapią czy chorobami nowotworowymi układu chłonnego - poziom IgA (oraz innych przeciwciał) może ulec obniżeniu. Lekarz, interpretując wyniki immunoglobulin, bierze pod uwagę cały obraz kliniczny pacjenta.
Uwaga: Zanim wykonasz badanie immunoglobulin (w tym IgA), warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista na podstawie wywiadu i objawów dobierze właściwe testy - czasem pojedyncze oznaczenie IgA nie wystarczy i potrzebny jest szerszy panel badań odporności. Wynik zawsze powinien być oceniony w kontekście stanu zdrowia pacjenta oraz innych wyników.
Jakie badania diagnostyczne z IgA może wykonać pacjent?
W praktyce laboratoryjnej dostępnych jest kilka testów związanych z immunoglobuliną A:
- Ilościowe oznaczenie IgA w surowicy - podstawowe badanie mierzące stężenie immunoglobuliny A we krwi. Wykonywane najczęściej metodą nefelometrii lub turbidymetrii. Pozwala wykryć zarówno niedobór IgA, jak i podwyższony poziom. Często zlecane łącznie z oznaczeniem IgG i IgM (panel immunoglobulin).
- Badania serologiczne w klasie IgA (przeciwciała IgA) - są to testy, które wykrywają konkretne przeciwciała IgA skierowane przeciw określonym antygenom. Najważniejszym przykładem są przeciwciała IgA w diagnostyce celiakii, przede wszystkim:
- Przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG IgA),
- Przeciwciała przeciw endomysium mięśni gładkich (EmA IgA).
Obecność tych przeciwciał świadczy o reakcji autoimmunologicznej na gluten. Pamiętajmy, że u osób z niedoborem IgA konieczne jest oznaczanie ich odpowiedników w klasie IgG. Innym przykładem przeciwciał IgA są przeciwciała przeciw wirusom lub bakteriom (czasem w diagnostyce zakażeń oznacza się IgA obok IgM i IgG, np. przeciw Helicobacter pylori, wirusowi cytomegalii i in.). W chorobach autoimmunologicznych rzadziej oznacza się klasę IgA - większość autoprzeciwciał to IgG. - Badanie podklas IgA (IgA1 i IgA2) - specjalistyczny test wykonywany rzadko, zwykle gdy podejrzewa się specyficzny defekt produkcji jednej z podklas. U zdrowych osób około 85-90% IgA w surowicy stanowi IgA1, a ~10-15% IgA21. Podklasa IgA2 dominuje zaś w wydzielinach śluzowych. Izolowany niedobór którejś podklasy może teoretycznie powodować skłonność do określonych infekcji, ale jest to zagadnienie niszowe. Większości pacjentów wystarcza ocena całkowitego IgA.
- Elektroforeza i immunofiksacja białek surowicy - nie są to bezpośrednio "badania IgA", ale często wykonuje się je, gdy wynik ilościowego oznaczenia IgA jest znacznie podwyższony. Pozwalają one stwierdzić, czy nadmiar immunoglobulin ma charakter poliklonalny (różnorodny, typowy np. dla przewlekłych stanów zapalnych) czy monoklonalny (jeden nieprawidłowy typ przeciwciała produkowany przez klon nowotworowy). Wykrycie tzw. prążka monoklonalnego IgA świadczy o gammapatii monoklonalnej - np. szpiczaku IgA lub pokrewnych zaburzeniach. Badania te zleca lekarz hematolog lub onkolog przy podejrzeniu choroby rozrostowej.
Jak przygotować się do badania i jak przebiega procedura?
Badanie poziomu IgA wykonuje się z próby krwi żylnej. Próbka krwi (zwykle kilka mililitrów) pobierana jest najczęściej z żyły łokciowej w zgięciu ramienia, za pomocą jednorazowej igły i strzykawki lub systemu próżniowego. Nie trzeba do tego specjalnego przygotowania, jednak zaleca się:
- Być na czczo (czyli nie jeść posiłków przez ok. 8-12 godzin przed pobraniem; można pić wodę).
- Przychodzić na pobranie w godzinach porannych, będąc po przespanej nocy.
- Unikać intensywnego wysiłku fizycznego i stresu na krótko przed badaniem. Przed samym pobraniem dobrze jest odpocząć przez ok. 15 minut.
Przestrzeganie tych zaleceń pomaga uzyskać wiarygodny wynik i ułatwia pobranie krwi (odpowiednie nawodnienie i odpoczynek sprzyjają prawidłowemu wypełnieniu żył). Samo pobranie trwa chwilę i poza ukłuciem igły nie wiąże się z większym dyskomfortem. Wynik oznaczenia IgA bywa dostępny już następnego dnia (zależy to od laboratorium - średnio oczekiwanie wynosi 1-2 dni robocze).
Normy IgA i interpretacja wyników
Norma laboratoryjna stężenia IgA zależy od wieku pacjenta. Noworodki praktycznie nie mają własnych przeciwciał IgA - ich układ immunologiczny zaczyna je wytwarzać dopiero po urodzeniu. U małych dzieci poziom IgA stopniowo rośnie wraz z dojrzewaniem odporności i osiąga wartości "dorosłe" około 10-12 roku życia6. U zdrowej osoby dorosłej stężenie IgA w surowicy typowo mieści się w zakresie ok. 0,7-4,0 g/l (wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium i metody badania). Każdy wynik powinien być opatrzony zakresem norm dla płci i wieku pacjenta - na tej podstawie ocenia się, czy IgA jest w granicach normy, poniżej czy powyżej.
Obniżone IgA (hipogammaglobulinemia IgA)
Wynik wskazujący na bardzo niskie stężenie lub brak wykrywalnego IgA sugeruje niedobór immunoglobuliny A. Jeśli jednocześnie stężenia IgG i IgM są prawidłowe, potwierdza to selektywny niedobór IgA4. Taki izolowany wrodzony deficyt bywa rozpoznawany dopiero w późniejszym wieku, gdyż - jak wspomniano - wiele osób nie odczuwa żadnych dolegliwości. U części pacjentów jednak niedobór IgA tłumaczy skłonność do częstych infekcji (szczególnie dróg oddechowych i przewodu pokarmowego). W populacji kaukaskiej niedobór IgA występuje z częstością ~1:500, będąc tym samym najczęstszym pierwotnym niedoborem odporności4. Czasem niskie IgA stwierdza się też wtórnie, np. po przebytej ciężkiej infekcji, przy chorobach wyniszczających, u osób niedożywionych białkowo, w przebiegu nowotworów układu chłonnego lub w trakcie leczenia immunosupresyjnego (np. cytostatykami).
Co oznacza bardzo niski poziom IgA? Lekarz zazwyczaj zleci dodatkowe badania w celu oceny odporności pacjenta. Należy sprawdzić, czy pacjent nie ma utajonych infekcji, które mogą częściej występować przy niedoborach odporności. Warto również oznaczyć (jeśli nie zrobiono tego od razu) poziomy IgG i IgM. Jeśli wszystkie klasy przeciwciał są niskie, może to wskazywać na szerszy niedobór odporności (np. pospolity zmienny niedobór odporności, CVID). Izolowany niedobór IgA nie ma leczenia przyczynowego - najważniejsze jest leczenie nawracających zakażeń (np. antybiotykami, gdy się pojawią) i unikanie zbędnych transfuzji krwi. Pacjenci z całkowitym brakiem IgA mogą bowiem wytwarzać przeciwciała anty-IgA, co w rzadkich przypadkach prowadzi do ciężkich reakcji anafilaktycznych po przetoczeniu krwi lub immunoglobulin zawierających śladowe ilości IgA4. Dlatego tak ważne jest poinformowanie lekarzy o stwierdzonym niedoborze IgA - np. przed planowanym zabiegiem operacyjnym, aby użyć odpowiednich preparatów krwi (pozbawionych IgA) w razie potrzeby transfuzji.
Obniżone (ale niewykryte całkowicie) poziomy IgA mogą także wystąpić w przebiegu niektórych chorób, np. przewlekłej białaczki limfatycznej, szpiczaka (paradoksalnie, inne immunoglobuliny są wtedy nadprodukowane kosztem reszty) czy w ciężkich postaciach atopowego zapalenia skóry. Interpretacja należy jednak do lekarza - sam wynik liczbowy IgA nie wskazuje na konkretną chorobę, a jedynie sygnalizuje potrzebę dalszej diagnostyki w odpowiednim kierunku.
Podwyższone IgA (hipergammaglobulinemia IgA)
Podwyższony poziom immunoglobuliny A we krwi może mieć kilka przyczyn. Poliklonalny wzrost IgA - czyli uogólnione pobudzenie wielu komórek produkujących różnorodne przeciwciała IgA - występuje w stanach przewlekłego zapalenia. Np. w przewlekłych chorobach wątroby (szczególnie alkoholowej marskości wątroby), przy długo trwających zakażeniach (np. przewlekłe zapalenie oskrzeli), w niektórych chorobach autoimmunologicznych czy reumatycznych - stężenie IgA może być wyraźnie powyżej normy57. Często towarzyszy temu również wzrost IgG (innych przeciwciał "pamięci"). IgA bywa wręcz wskaźnikiem nasilenia procesu chorobowego - przykładowo, u osób z chorobami wątroby wysokie IgA koreluje z zaawansowaniem uszkodzenia wątroby i zwłóknienia7. Monoklonalne podwyższenie IgA natomiast oznacza, że jeden klon plazmocytów produkuje nadmiar identycznego przeciwciała - sytuacja taka zachodzi przy gammapatiach monoklonalnych. Najczęstszą z nich jest szpiczak mnogi (nowotwór szpiku). Jak wspomniano, w ~20% przypadków szpiczaka produkowane jest patologiczne IgA6. U takich osób stężenie IgA może osiągać bardzo wysokie wartości (wielokrotnie przekraczające normę). Inne choroby dające monoklonalny wzrost IgA to np. makroglobulinemia (zwykle dotyczy IgM, rzadziej innych), niektóre chłoniaki, zespół POEMS i tzw. MGUS (monoklonalna gammapatia o nieokreślonym znaczeniu).
Co oznacza wysokie IgA? Jednorazowy wynik > norma zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Niewielkie podwyższenie (np. nieznacznie powyżej górnej granicy) u osoby z infekcją czy chorobą zapalną może być zmianą przejściową. Natomiast znacznie podwyższone IgA, zwłaszcza w oderwaniu od innych immunoglobulin, skłania lekarza do pogłębienia diagnostyki. Zwykle kolejnym krokiem jest wspomniana wcześniej elektroforeza surowicy. Jeśli wykaże ona obecność wąskiego pasma monoklonalnego, pacjent kierowany jest do hematologa. Ten zleci dalsze badania (np. immunofiksację, badanie szpiku kostnego) w celu potwierdzenia lub wykluczenia szpiczaka bądź pokrewnych chorób. Poliklonalny charakter wzrostu IgA (tzn. szerokie pasmo na elektroforezie, świadczące o różnorodnych przeciwciałach) sugeruje przyczynę odczynową - np. chorobę wątroby, infekcję, chorobę autoimmunologiczną. Wówczas kluczowe jest leczenie choroby podstawowej, a IgA może pełnić rolę wskaźnika jej aktywności7.
Pamiętaj: interpretacja wyniku poziomu IgA należy do lekarza. Nie należy samodzielnie wyciągać wniosków na podstawie tylko jednego parametru. Wartości immunoglobulin ocenia się łącznie z innymi badaniami (morfologią krwi, OB/CRP, elektroforezą białek, wynikami badań w kierunku infekcji lub chorób autoimmunologicznych). Tylko pełen obraz pozwala ustalić, czy nieprawidłowy wynik IgA ma znaczenie kliniczne i jakie ewentualnie kolejne kroki diagnostyczne lub terapeutyczne są potrzebne.
Podsumowanie
Badanie IgA jest prostym testem z krwi, dostarczającym cennych informacji o stanie układu odpornościowego. Dla pacjenta wynik najczęściej mieści się w normie - co oznacza prawidłową funkcję tej gałęzi odporności. Niekiedy jednak nieprawidłowe IgA stanowi ważną wskazówkę diagnostyczną. Obniżone wartości sugerują wrodzony lub nabyty niedobór odporności (np. selektywny niedobór IgA), co może przekładać się na podatność na infekcje i wymagać odpowiedniej opieki lekarskiej. Z kolei podwyższone IgA może sygnalizować przewlekły stan zapalny w organizmie, chorobę wątroby, autoimmunologiczną lub nawet chorobę nowotworową układu krwiotwórczego - wymaga to zawsze dalszej oceny przez lekarza.
Na szczęście, samo oznaczenie IgA jest badaniem łatwo dostępnym w większości laboratoriów. Jeśli Twój lekarz zalecił Ci wykonanie "badania IgA", możesz mieć pewność, że jest ono bezpieczne, szybkie i dostarczy informacji istotnych dla diagnostyki Twojego stanu zdrowia. Pamiętaj, by po otrzymaniu wyniku skonsultować go z lekarzem prowadzącym - prawidłowa interpretacja i powiązanie z objawami to klucz do dalszych decyzji medycznych.
Footnotes
- de Sousa-Pereira, P., & Woof, J. M. (2019). IgA: Structure, Function, and Developability. Antibodies, 8(4), 57. DOI: https://doi.org/10.3390/antib8040057. ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6
- Pabst, O. (2012). The immune geography of IgA induction and function. Trends in Immunology, 33(6), 341-347. DOI: https://doi.org/10.1016/j.it.2012.03.003. (Przykład: zdrowy dorosły produkuje ~40-60 mg IgA na kg masy ciała na dobę, co daje 3-5 g dziennie) ↩ ↩2
- Galant-Swafford, J. (2021). Selective Immunoglobulin A Deficiency and the Microbiome. Critical Reviews in Immunology, 41(6), 1-12. DOI: https://doi.org/10.1615/CritRevImmunol.2022042293. (Niedobór IgA - najczęstszy pierwotny niedobór odporności, ok. 1:500; u części pacjentów objawia się nawracającymi infekcjami, alergiami, chorobami autoimmunologicznymi) ↩ ↩2
- Latiff, A. H. A., & Kerr, M. A. (2007). The clinical significance of immunoglobulin A deficiency. Annals of Clinical Biochemistry, 44(2), 131-139. DOI: https://doi.org/10.1258/000456307780117993. (Większość osób z izolowanym niedoborem IgA jest bezobjawowa; częstość w populacji kaukaskiej ~1:500; najczęstsza choroba towarzysząca - celiakia; możliwe reakcje anafilaktyczne na transfuzje krwi u osób z przeciwciałami anty-IgA) ↩ ↩2 ↩3 ↩4 ↩5 ↩6 ↩7
- Raiteri, A., Granito, A., Giamperoli, A., et al. (2022). Current guidelines for the management of celiac disease: A systematic review with comparative analysis. World Journal of Gastroenterology, 28(1), 154-175. DOI: https://doi.org/10.3748/wjg.v28.i1.154. (Wytyczne zgodnie zalecają oznaczanie przeciwciał anty-tTG klasy IgA jako testu pierwszego rzutu w diagnostyce celiakii, wraz z jednoczesnym oznaczeniem całkowitego IgA w celu wykluczenia niedoboru IgA) ↩ ↩2
- Hajj, S., Khoury, J. D., Malek, E., et al. (2024). A rare case of IgA lambda multiple myeloma in a 32-year-old woman with t(14;16) translocation associated with kidney injury and non-albumin proteinuria. BMC Nephrology, 25(1), 33. DOI: https://doi.org/10.1186/s12882-024-03600-3. (Najczęstsza paraproteina w szpiczaku to IgG - ok. 52% przypadków; IgA stanowi ~21%, IgD ~2%, IgM <1%; izolowany wzrost IgA wymaga różnicowania czy jest poliklonalny czy monoklonalny) ↩ ↩2 ↩3
- Ichikawa, T., Yamashima, M., Yamamichi, S., et al. (2024). Serum immunoglobulin A levels: Diagnostic utility in alcoholic liver disease and association with liver fibrosis in steatotic liver disease. Biomedical Reports, 21(4), 38. DOI: https://doi.org/10.3892/br.2024.1830. (Przewlekłe choroby wątroby - zarówno alkoholowe, jak i metaboliczne - często powodują podwyższenie poziomu IgA; wysokie IgA koreluje z zaawansowaniem zwłóknienia wątroby i może być uznane za wskaźnik ciężkości choroby) ↩ ↩2 ↩3