Kreatynina i eGFR ważny element w przygotowaniu do rezonansu magnetycznego(MR)

Badanie rezonansem magnetycznym (MRI) jest bezpieczną i nieinwazyjną metodą diagnostyczną, która pozwala zobrazować wnętrze ciała. Często przed rezonansem z podaniem kontrastu (zwłaszcza zawierającego gadolin) pacjentom zaleca się oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi i wyliczenie wskaźnika eGFR. W artykule wyjaśniamy przystępnie, czym są kreatynina i eGFR, dlaczego ocena czynności nerek jest istotna przed podaniem kontrastu gadolinowego, na czym polega to badanie, jakie są normy wyników oraz kto szczególnie powinien je wykonać.

Czym są kreatynina i eGFR?

Kreatynina to produkt przemiany materii powstający głównie w mięśniach. Jest on w całości usuwany z krwi przez zdrowe nerki i wydalany z moczem¹. Gdy funkcja nerek się pogarsza, kreatynina nie jest dostatecznie usuwana – jej poziom we krwi rośnie, co sygnalizuje kłopoty z pracą nerek¹. Pomiar stężenia kreatyniny w surowicy krwi jest więc prostym wskaźnikiem wydolności nerek.

eGFR (ang. estimated Glomerular Filtration Rate) to szacowany wskaźnik filtracji kłębuszkowej, czyli miara tego, jak efektywnie nerki filtrują krew. Wartość eGFR oblicza się na podstawie stężenia kreatyniny we krwi oraz danych pacjenta (m.in. wieku, płci, masy ciała), korzystając ze specjalnych wzorów matematycznych używanych w diagnostyce (np. wzór MDRD lub CKD-EPI)². Wynik eGFR wyrażany jest w jednostkach ml/min/1,73 m² (mililitrów na minutę przefiltrowanych przez standardową powierzchnię ciała 1,73 m²). U zdrowej osoby dorosłej eGFR wynosi około 90 ml/min lub więcej – tak wysokie wartości świadczą o prawidłowej pracy nerek². Wraz ze spadkiem eGFR poniżej normy mamy do czynienia z pogarszającą się filtracją krwi przez nerki i rozwijającą się niewydolnością nerek.

Dlaczego badanie kreatyniny i eGFR jest ważne przed MRI z kontrastem?

Kontrast gadolinowy a nerki: Środki kontrastowe stosowane w MRI zawierają gadolin – metal, który po dożylnym podaniu krąży we krwi i pozwala uzyskać wyraźniejszy obraz niektórych tkanek. Gadolinowy kontrast jest usuwany z organizmu niemal wyłącznie przez nerki (z moczem). Jeśli nerki działają prawidłowo, szybko filtrują i wydalają kontrast, dzięki czemu jest on bezpiecznie eliminowany. U osób z upośledzoną czynnością nerek eliminacja kontrastu jest zwolniona, co oznacza, że gadolin pozostaje dłużej w organizmie. To z kolei zwiększa ryzyko powikłań związanych z kontrastem.

Ryzyko nefrogennego włóknienia układowego (NSF): Najpoważniejszym (choć na szczęście rzadkim) powikłaniem związanym z podaniem gadolinowego środka kontrastowego u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek jest tzw. nefrogenne włóknienie układowe (NSF). Jest to rzadka, ale groźna choroba, w przebiegu której dochodzi do postępującego zwłóknienia (bliznowacenia) skóry, tkanki podskórnej, a czasem także narządów wewnętrznych. Objawy przypominają twardzinę – skóra staje się pogrubiała, twarda, może dojść do przykurczów stawów i uszkodzenia narządów. Na szczęście NSF występuje wyłącznie u niewielkiego odsetka pacjentów z bardzo ciężką niewydolnością nerek narażonych na gadolin³. Innymi słowy, u osób z prawidłową lub tylko nieznacznie obniżoną funkcją nerek powikłanie to nie występuje. Badania wykazały, że ryzyko NSF pojawia się głównie, gdy eGFR jest znacznie obniżone (poniżej ok. 30 ml/min) – wtedy długi czas zalegania kontrastu w organizmie może sprzyjać uwolnieniu toksycznych jonów gadolinu i wywołaniu zmian włóknieniowych⁴. Jeżeli eGFR jest powyżej 30 ml/min, uważa się, że ryzyko wystąpienia NSF praktycznie nie występuje⁴.

Ocena nerek przed podaniem kontrastu: Z powodu powyższych zagrożeń, zanim pacjent otrzyma kontrast gadolinowy, lekarze chcą upewnić się, że jego nerki pracują dostatecznie dobrze, aby bezpiecznie poradziły sobie z wydaleniem podanego środka. Oznaczenie kreatyniny i eGFR przed badaniem MRI pozwala ocenić funkcję nerek i podjąć świadomą decyzję o ewentualnym podaniu kontrastu. Jeśli wyniki wskazują na poważną niewydolność nerek, lekarz radiolog może zadecydować o zmianie planu badania – na przykład wykonaniu MRI bez kontrastu lub zastąpieniu go inną metodą diagnostyczną. W niektórych sytuacjach, gdy badanie z kontrastem jest absolutnie niezbędne, można rozważyć użycie alternatywnego środka kontrastowego lub odpowiednie przygotowanie pacjenta (np. nawodnienie przed i po badaniu, dializa po badaniu u pacjentów dializowanych). Zawsze jednak kluczowe jest zminimalizowanie ryzyka dla pacjenta.

Dobra wiadomość: Obecnie używane kontrasty gadolinowe są znacznie bezpieczniejsze niż te stosowane kilkanaście lat temu. Starsze preparaty (tzw. liniowe chelaty gadolinu) wiązały się z większym odsetkiem przypadków NSF i zostały wycofane z użycia. Współcześnie w MRI stosuje się niemal wyłącznie nowoczesne kontrasty makrocykliczne, które charakteryzują się dużo większą stabilnością chemiczną. Dzięki temu nawet u pacjentów z umiarkowanie upośledzoną funkcją nerek ryzyko uwolnienia gadolinu i wywołania NSF jest ekstremalnie niskie – szacowane na poniżej 0,1%⁵. Mimo to, zachowanie ostrożności i sprawdzenie czynności nerek przed badaniem jest nadal standardem postępowania, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka. Lepiej zapobiegać powikłaniom, niż je leczyć – stąd profilaktyczne badanie kreatyniny stanowi ważny element przygotowania do rezonansu z kontrastem.

Jak przebiega badanie kreatyniny i obliczenie eGFR?

Pobranie krwi: Badanie poziomu kreatyniny jest bardzo proste, szybkie i mało obciążające dla pacjenta. Polega na standardowym pobraniu niewielkiej próbki krwi żylnej (zwykle z żyły w zgięciu łokciowym). Nie trzeba być na czczo ani w specjalny sposób się przygotowywać – zazwyczaj nie ma szczególnych zaleceń przed oznaczeniem kreatyniny. Próbka krwi trafia następnie do laboratorium analitycznego.

Analiza laboratoryjna: W laboratorium oznacza się stężenie kreatyniny w surowicy krwi pacjenta. Na wynik zwykle nie trzeba długo czekać – często jest dostępny tego samego dnia lub w ciągu 24 godzin (w trybie pilnym bywa gotowy nawet w kilkanaście minut). Na podstawie wyniku kreatyniny, laboratoriusz lub system informatyczny oblicza także szacowany eGFR. Niektóre laboratoria podają eGFR automatycznie razem z wynikiem kreatyniny (zwłaszcza u pacjentów powyżej określonego wieku, np. 50–60 lat), inne robią to na życzenie lekarza. Jeśli na wyniku nie ma podanego eGFR, lekarz może samodzielnie wyliczyć ten wskaźnik przy użyciu dostępnych kalkulatorów, uwzględniając stężenie kreatyniny oraz dane pacjenta.

Czy wynik od razu będzie interpretowany? Po otrzymaniu wyniku lekarz oceni, czy mieści się on w granicach normy. Pojedynczy wynik kreatyniny/eGFR daje ogólne rozeznanie o stanie nerek. Niekiedy, jeśli wynik jest nieprawidłowy, lekarz może zalecić powtórzenie badania lub pogłębienie diagnostyki (np. badanie moczu, USG nerek) – jednak w kontekście przygotowania do MRI ważne jest głównie określenie, czy poziom filtracji nerek pozwala na bezpieczne podanie kontrastu.

Ważność wyniku: Ważność wyniku kreatyniny uznaje się na około 14 dni.

Jakie wartości kreatyniny i eGFR są prawidłowe?

Normy kreatyniny: Zakres prawidłowego stężenia kreatyniny we krwi zależy od płci, masy mięśniowej i metod stosowanych w danym laboratorium. Zwykle przyjmuje się, że u dorosłej kobiety kreatynina powinna wynosić ok. 0,6–1,1 mg/dl, a u mężczyzny ok. 0,7–1,3 mg/dl²⁶. (W niektórych wynikach zamiast mg/dl podawane są jednostki μmol/l – odpowiednio normy to ok. 50–110 μmol/l u kobiet i 60–120 μmol/l u mężczyzn².) Niewielkie odchylenia od normy mogą wynikać np. z dużej masy mięśniowej lub odwodnienia. Znacząco podwyższone stężenie kreatyniny sugeruje osłabienie funkcji nerek – im wyższa kreatynina, tym gorsza filtracja krwi w nerkach.

Normy eGFR: Interpretacja eGFR opiera się na kategoriach zaawansowania przewlekłej choroby nerek (stadia G1–G5 według wytycznych nefrologicznych). U zdrowych osób eGFR wynosi ≥90 ml/min/1,73 m², co odpowiada stadium G1 (prawidłowa czynność nerek)². Utrzymujący się eGFR poniżej 60 ml/min/1,73 m² świadczy o przewlekłym uszkodzeniu nerek (stadium G3a lub niższe) – taki wynik uznaje się za nieprawidłowy i wymagający uwagi lekarza. Wartości eGFR <30 ml/min/1,73 m² oznaczają ciężką niewydolność nerek (stadium G4 lub G5, w zależności od dokładnej wartości) i zwykle stanowią przeciwwskazanie względne do podania kontrastu gadolinowego ze względu na wysokie ryzyko powikłań⁴. Poniżej przedstawiono uproszczone kategorie eGFR:

• eGFR ≥90 ml/min – prawidłowa funkcja nerek (stadium G1). Nerki filtrują krew prawidłowo².
• eGFR 60–89 ml/min – nieznacznie obniżona filtracja (stadium G2). U osób młodych może to wskazywać na początkowe stadium choroby nerek; u osób starszych bywa uznawane za wynik zbliżony do normy (filtracja pogarsza się fizjologicznie z wiekiem).
• eGFR 30–59 ml/min – umiarkowane upośledzenie funkcji nerek (stadium G3). Taki wynik świadczy o przewlekłej chorobie nerek – należy zachować ostrożność przy planowaniu badań z kontrastem. Decyzja zależy od dodatkowych czynników (np. konieczności badania).
• eGFR <30 ml/min – ciężkie upośledzenie funkcji nerek (stadium G4–G5). Ryzyko powikłań po gadolinie jest wysokie; kontrast z reguły nie jest podawany⁴. Lekarz prawdopodobnie wybierze alternatywne rozwiązanie diagnostyczne.

Warto podkreślić, że jednorazowy wynik eGFR <60 ml/min nie zawsze oznacza trwałą chorobę – może np. przejściowo obniżyć się przy odwodnieniu. Jednak w kontekście przygotowania do badania MRI liczy się najniższa zmierzona wartość (nawet jeśli przejściowa), ponieważ decyduje ona o bezpieczeństwie podania kontrastu w danym dniu. Zawsze ostatecznej interpretacji wyników dokonuje lekarz, biorąc pod uwagę pełen obraz stanu zdrowia pacjenta.

Kto szczególnie powinien mieć oznaczoną kreatyninę przed badaniem?

W praktyce medycznej każdy pacjent kwalifikowany do badania MRI z kontrastem gadolinowym może zostać poproszony o aktualny wynik kreatyniny/eGFR. Szczególnie ważne jest to u osób, u których istnieje większe prawdopodobieństwo utajonych problemów z nerkami – grup ryzyka przewlekłej choroby nerek⁶. Do takich osób należą przede wszystkim:

• Seniorzy: U osób w wieku powyżej ~60–65 lat czynność nerek naturalnie się pogarsza z upływem lat. Wiele osób starszych ma niewykrytą przewlekłą chorobę nerek, dlatego u każdego seniora przed podaniem kontrastu warto sprawdzić eGFR⁶.
• Chorzy na cukrzycę: Cukrzyca (zwłaszcza długoletnia, źle kontrolowana) uszkadza nerki i często prowadzi do nefropatii cukrzycowej. Pacjenci diabetologiczni są w grupie ryzyka obniżenia eGFR⁶.
• Osoby z nadciśnieniem tętniczym: Długotrwale nieleczone lub źle leczone nadciśnienie może powodować zmiany w nerkach (tzw. nefropatia nadciśnieniowa). U pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym, chorobami serca czy po przebytych incydentach sercowo-naczyniowych również częściej stwierdza się obniżony eGFR⁶.
• Pacjenci z chorobami nerek w wywiadzie: Osoby, u których wcześniej rozpoznano przewlekłą chorobę nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, kamicę nerkową, jedną nerkę lub inne schorzenia układu moczowego, bezwzględnie powinny kontrolować kreatyninę. Przed badaniem z kontrastem jest to obowiązkowe, bo takie osoby mogą mieć już upośledzoną rezerwę czynności nerek.
• Osoby przyjmujące nefrotoksyczne leki: Jeśli pacjent przewlekle zażywa leki obciążające nerki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne w dużych dawkach, lit, niektóre antybiotyki czy chemioterapeutyki), lekarz może zlecić oznaczenie kreatyniny przed kontrastem, by wykluczyć, że leki te pogorszyły funkcję nerek.
• Inne czynniki: Do grup ryzyka należą też m.in. osoby z rodzinnym występowaniem chorób nerek, po epizodzie ostrej niewydolności nerek w przeszłości, pacjenci dializowani, osoby z otyłością, palacze tytoniu oraz pacjenci z chorobami wątroby (w zaawansowanej niewydolności wątroby nerki również mogą funkcjonować gorzej). Każdy z tych czynników może skłonić lekarza do weryfikacji funkcji nerek przed podaniem kontrastu.

Podsumowując: Badanie stężenia kreatyniny i obliczenie eGFR to prosta, rutynowa procedura, która odgrywa kluczową rolę w przygotowaniu do rezonansu magnetycznego z kontrastem. Pozwala ona ocenić wydolność nerek pacjenta i zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak nefrogenne włóknienie układowe. Dzięki temu lekarze mogą dobrać najbezpieczniejsze postępowanie – podać kontrast tylko wtedy, gdy jest to bezpieczne, lub zastosować alternatywne rozwiązania u osób z niewydolnością nerek. Dla pacjenta oznacza to zwiększenie bezpieczeństwa diagnostyki. Choć ryzyko powikłań przy nowoczesnych kontrastach jest minimalne, ostrożność w medycynie jest zawsze wskazana. Wykonanie prostego badania krwi przed MRI daje niemal stuprocentową pewność, że badanie przebiegnie bezpiecznie, a uzyskane informacje posłużą skutecznemu leczeniu, nie narażając pacjenta na niepotrzebne ryzyko.