• 

Prolaktyna (PRL) - normy, badanie i interpretacja wyników

Krystyna Ciborska

specjalista diagnostyki laboratoryjnej / Kierownik Laboratorium

Prolaktyna (PRL) jest hormonem wytwarzanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Pełni kluczową rolę w pobudzaniu wzrostu gruczołów piersiowych w ciąży oraz inicjowaniu i podtrzymywaniu laktacji po porodzie. U kobiet karmiących piersią wysoki poziom prolaktyny umożliwia produkcję mleka. U osób nieciężarnych - zarówno u kobiet, jak i mężczyzn - stężenie prolaktyny we krwi jest na ogół niskie1. Hormon ten wpływa również na funkcje rozrodcze: nadmiar prolaktyny może zaburzać owulację u kobiet oraz obniżać poziom hormonów płciowych u mężczyzn, prowadząc np. do spadku libido i zaburzeń erekcji1.

Wydzielanie prolaktyny jest regulowane przez układ neuroendokrynny. Dopamina, neuroprzekaźnik wydzielany w podwzgórzu, hamuje uwalnianie prolaktyny - dlatego leki blokujące działanie dopaminy (np. niektóre leki przeciwpsychotyczne) mogą podnosić poziom prolaktyny. Z kolei bodźce takie jak karmienie piersią (ssanie brodawki), stres czy wysiłek fizyczny mogą przejściowo zwiększać wydzielanie tego hormonu.

Kiedy wykonuje się badanie prolaktyny?

Oznaczenie poziomu prolaktyny we krwi jest stosowane w diagnostyce różnych problemów hormonalnych i objawów klinicznych. Lekarz może zlecić badanie PRL w następujących sytuacjach:

  • Objawy sugerujące wysoki poziom prolaktyny u kobiet - np. zaburzenia miesiączkowania (rzadkie lub nieregularne miesiączki, a nawet brak miesiączki) oraz mlekotok, czyli wydzielanie mleka z piersi pomimo braku ciąży czy karmienia piersią. Wysoka prolaktyna bywa też przyczyną problemów z zajściem w ciążę (niepłodności u kobiet).
  • Objawy hiperprolaktynemii u mężczyzn - szczególnie spadek libido, zaburzenia erekcji czy bezpłodność. Niekiedy pojawia się też ginekomastia (powiększenie piersi) lub wydzielina z brodawek sutkowych. Choć mlekotok u mężczyzn jest rzadkością, może wystąpić przy bardzo wysokich stężeniach hormonu.
  • Podejrzenie gruczolaka przysadki (prolactinoma) - prolaktyna jest najczęściej nadmiernie wydzielana przez łagodne guzy przysadki zwane prolactinoma. Objawy takie jak przewlekłe bóle głowy i zaburzenia widzenia (np. zawężenie pola widzenia) w połączeniu z objawami hormonalnymi mogą sugerować obecność takiego guza. Badanie prolaktyny pomaga w jego wykryciu i ocenie aktywności.
  • Kontrola leczenia prolaktynomy - u pacjentów ze zdiagnozowanym guzem przysadki wydzielającym prolaktynę regularne pomiary poziomu hormonu służą monitorowaniu skuteczności leczenia (np. farmakologicznego obniżającego prolaktynę) oraz wczesnemu wykrywaniu nawrotu guza.
  • Diagnostyka przyczyn innych zaburzeń hormonalnych - oznaczenie prolaktyny wykonuje się czasem pomocniczo przy wyjaśnianiu przyczyn obniżonego poziomu testosteronu u mężczyzn czy wtórnego braku miesiączki u kobiet, a także razem z badaniem pozostałych hormonów przysadki (np. w podejrzeniu ogólnej niedoczynności przysadki). Lekarz może zlecić to badanie również przy podejrzeniu niedoczynności tarczycy, ponieważ znaczny niedobór hormonów tarczycy bywa jedną z przyczyn podwyższonej prolaktyny (mechanizm ten tłumaczy wzrost TRH stymulujący komórki laktotropowe przysadki).

Jak przebiega badanie poziomu prolaktyny?

Badanie polega na jednorazowym pobraniu próbki krwi żylnej - podobnie jak przy standardowej morfologii krwi. Próbkę krwi najlepiej pobrać w godzinach porannych, zazwyczaj 3-4 godziny po przebudzeniu1. Nie jest wymagane bycie na czczo, choć niektóre laboratoria mogą zalecić wstrzymanie się od posiłku na kilka godzin przed testem. Ważne jest, by w dniu badania być w miarę wypoczętym - stres emocjonalny, nieprzespana noc czy intensywny wysiłek fizyczny bezpośrednio przed pobraniem krwi mogą przejściowo podwyższyć poziom prolaktyny. Dla rzetelności wyniku warto unikać intensywnego treningu, spożywania dużego posiłku czy stosunku seksualnego w godzinach poprzedzających badanie, ponieważ czynniki te mogą krótkotrwale zwiększyć wydzielanie PRL ze względu na fizjologiczne reakcje organizmu2.

Przed badaniem pacjent zwykle nie musi odstawiać przyjmowanych leków - wyjątkiem mogą być sytuacje, gdy lekarz podejrzewa wpływ konkretnego leku na poziom prolaktyny. Wówczas, po konsultacji, możliwe bywa czasowe odstawienie lub zamiana leku i ponowne oznaczenie hormonu (na przykład niektóre leki przeciwpsychotyczne czy przeciwdepresyjne mogą powodować hiperprolaktynemię). Decyzję taką zawsze podejmuje lekarz, rozważając ryzyko i korzyści dla pacjenta.

Prawidłowe stężenie prolaktyny (normy)

Normy prolaktyny we krwi zależą od płci, a także od standardów danego laboratorium (różne metody oznaczeń mogą podawać nieco odmienne zakresy referencyjne). Przeciętnie za górną granicę normy przyjmuje się około 20 ng/ml u mężczyzn oraz 25 ng/ml u kobiet1. Odpowiada to w przybliżeniu 360-400 mIU/L (mikrojednostek międzynarodowych na litr) - wiele laboratoriów w Polsce podaje wynik właśnie w mIU/L. Dolna granica normy nie jest ściśle ustalona; bardzo niskie wartości prolaktyny (np. poniżej ~3-5 ng/ml) zdarzają się rzadko i zwykle nie mają istotnych konsekwencji klinicznych, o ile pacjentka nie jest akurat w okresie poporodowym (zbyt niska prolaktyna tuż po porodzie mogłaby utrudniać laktację).

Warto podkreślić, że normy dla kobiet ciężarnych i karmiących są zupełnie inne. W ciąży następuje naturalny, stopniowy wzrost stężenia prolaktyny - już od pierwszego trymestru wartości wykraczają poza zakres typowy dla kobiet nieciężarnych. Pod koniec ciąży poziom prolaktyny może być nawet 10-20 razy wyższy od wyjściowego, osiągając stężenia rzędu kilkuset ng/ml (literatura podaje, że tuż przed porodem stężenia prolaktyny mogą sięgać nawet około 500-600 ng/ml)3. Tak wysokie wartości w ciąży są fizjologiczne i wynikają m.in. ze wzrostu stężenia estrogenów stymulujących przysadkę do produkcji PRL. Po urodzeniu dziecka, jeśli kobieta nie rozpoczyna karmienia piersią, poziom prolaktyny dość szybko (w ciągu kilku tygodni) wraca do normy sprzed ciąży. U matek karmiących piersią hormon ten utrzymuje się na podwyższonym poziomie przez cały okres laktacji - przy czym bezpośrednio podczas karmienia dochodzi do pulsacyjnego wyrzutu prolaktyny, co umożliwia produkcję mleka. W okresie laktacji stężenie prolaktyny może przejściowo wzrastać nawet do kilkuset ng/ml podczas każdego karmienia, lecz między karmieniami zwykle spada do umiarkowanie podwyższonych wartości.

Interpretując wynik badania prolaktyny, zawsze należy odnieść go do zakresu referencyjnego podanego przez dane laboratorium. Na wydruku z wynikiem obok wartości liczbowej powinna znajdować się informacja o spodziewanym zakresie normy dla osoby danej płci (i ewentualnie wieku). Jeśli wynik mieści się w tym przedziale, uznaje się go za prawidłowy. W razie wątpliwości co do interpretacji - np. wynik jest na pograniczu normy lub niezgodny z objawami klinicznymi pacjenta - należy omówić go z lekarzem zlecającym badanie.

Hiperprolaktynemia (nadmiar prolaktyny)

Podwyższony poziom prolaktyny (hiperprolaktynemia) rozpoznaje się, gdy stężenie hormonu przekracza górną granicę normy dla danej płci w warunkach poza ciążą. Przyczyn hiperprolaktynemii może być wiele - od stanów fizjologicznych, przez czynniki farmakologiczne, po choroby. Do przejściowego, fizjologicznego wzrostu prolaktyny dochodzi, jak wspomniano, podczas ciąży i laktacji, a także np. w sytuacjach stresowych, po intensywnym wysiłku, po stosunku seksualnym czy nawet po spożyciu obfitego posiłku2. Taki wzrost jest zwykle umiarkowany i krótkotrwały. Patologicznie wysokie stężenia prolaktyny mogą z kolei wynikać z różnych schorzeń. Najczęstszą przyczyną utrzymującej się znacznej hiperprolaktynemii jest prolactinoma - łagodny guz przysadki wydzielający prolaktynę. Prolaktynoma stanowi około 25-30% wszystkich czynnych hormonalnie gruczolaków przysadki (występuje częściej u kobiet)1. Innym mechanizmem jest tzw. efekt stalk, czyli ucisk przysadki lub szypuły przysadki przez zmiany sąsiadujące (np. duży guz przysadki nie wydzielający hormonów lub inne zmiany w okolicy podwzgórkowo-przysadkowej) - zaburzenie transportu dopaminy z podwzgórza do przysadki również powoduje odhamowanie wydzielania prolaktyny.

Poza chorobami przysadki, częstą przyczyną hiperprolaktynemii jest działanie uboczne leków. Wzrost prolaktyny wywołują przede wszystkim leki blokujące receptory dopaminowe w mózgu - należą do nich m.in. niektóre neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne stosowane w schizofrenii i innych chorobach psychicznych), a także część leków stosowanych w leczeniu depresji (np. trójcykliczne antydepresanty), metoklopramid (lek przeciwwymiotny i prokinetyczny) czy alfa-metyldopa (lek na nadciśnienie). Warto poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach - hiperprolaktynemia polekowa jest odwracalna i po odstawieniu (lub zmianie) leku poziom hormonu zwykle wraca do normy. Do innych schorzeń mogących zwiększać poziom prolaktyny należą m.in. nieleczona niedoczynność tarczycy (pierwotna), przewlekła niewydolność nerek, marskość wątroby, zespół policystycznych jajników (PCOS), a nawet urazy klatki piersiowej czy intensywny przewlekły stres.

Nasilenie hiperprolaktynemii bywa różne w zależności od przyczyny. Niekiedy stężenie prolaktyny jest tylko nieznacznie przekroczone (np. o kilka jednostek) - może to wynikać z wspomnianych czynników przejściowych lub wskazywać na tzw. hiperprolaktynemię czynnościową. W takiej sytuacji lekarz zwykle zaleci powtórzenie badania po pewnym czasie dla potwierdzenia wyniku2. Często stosuje się też pobranie krwi w spoczynku po około 15-20 minutach od założenia wkłucia - u części pacjentów obniżenie stresu związanego z iniekcją pozwala uzyskać prawidłowy wynik przy drugim pomiarze2. Dopiero gdy poziom hormonu jest powtarzalnie podwyższony, diagnozujemy prawdziwą hiperprolaktynemię. Warto dodać, że zdarzają się sytuacje odwrotne - tzw. efekt haka (hook effect) w testach laboratoryjnych - kiedy to przy skrajnie wysokich stężeniach oznaczana wartość prolaktyny jest sztucznie zaniżona. Dlatego w przypadku dużych gruczolaków przysadki labolatorium często wykonuje dodatkowe rozcieńczenie próbki, aby wychwycić ewentualny efekt haka.

Jeśli poziom prolaktyny jest bardzo wysoki (wielokrotnie przekracza normę), najbardziej prawdopodobną przyczyną jest prolactinoma. Zazwyczaj stężenia powyżej ~200 ng/ml (ponad 10-krotność górnej granicy normy) u osoby niebędącej w ciąży wskazują na obecność guza prolaktynowego w przysadce4. Dla porównania, leki psychotropowe rzadko powodują wzrost prolaktyny do tak ekstremalnych wartości - jeśli u pacjenta przyjmującego np. neuroleptyk stężenie PRL przekracza 200 ng/ml, należy rozważyć współistnienie gruczolaka przysadki2. Ostateczne potwierdzenie obecności guza uzyskuje się poprzez badanie obrazowe (rezonans magnetyczny okolicy przysadki).

Objawy hiperprolaktynemii wynikają głównie z zaburzeń hormonalnych, jakie powoduje nadmiar prolaktyny. U kobiet wysoki poziom PRL zakłóca prawidłowe wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH), co prowadzi do rzadkich lub zanikających owulacji. Stąd częstymi objawami są nieregularne miesiączki lub brak miesiączki oraz problemy z zajściem w ciążę1. Dodatkowo nadmiar prolaktyny może powodować laktację (wydzielanie mleka) poza okresem poporodowym - stąd mlekotok obserwowany u części kobiet z hiperprolaktynemią. U mężczyzn przewlekle podwyższona prolaktyna hamuje wydzielanie testosteronu, co skutkuje spadkiem popędu płciowego, zaburzeniami erekcji, a z czasem również niepłodnością oraz symptomami takimi jak zanik libido czy ginekomastia (powiększenie piersi)1. U obu płci długotrwała hiperprolaktynemia może przyczyniać się do obniżenia gęstości kości (osteopenii i osteoporozy) z powodu hipogonadyzmu - niedoboru estrogenów lub testosteronu. Jeśli przyczyną wysokiej prolaktyny jest prolactinoma, objawom hormonalnym mogą towarzyszyć wspomniane dolegliwości neurologiczne (ból głowy, zaburzenia pola widzenia) wynikające z ucisku przez guz na sąsiadujące struktury mózgu.

Makroprolaktynemia: W kontekście interpretacji wysokich wyników prolaktyny warto wspomnieć o zjawisku makroprolaktynemii. U pewnego odsetka pacjentów wykrywany nadmiar prolaktyny okazuje się nieaktywną formą hormonu - tzw. makroprolaktyną. Makroprolaktyna to kompleksy cząsteczek prolaktyny z przeciwciałami, które wolniej usuwane są z krwiobiegu i mogą kumulować się we krwi, dając zawyżone wyniki testu, ale nie wywołując objawów klinicznych. W standardowym badaniu laboratoryjnym makroprolaktyna jest nierozróżniana od aktywnej prolaktyny, co może prowadzić do mylnej diagnozy hiperprolaktynemii. Dlatego przy umiarkowanie podwyższonych wynikach, niespójnych z objawami, zaleca się wykonanie dodatkowego testu na obecność makroprolaktyny5. Laboratoria wykonują tzw. test precypitacji z polietylenoglikolem (PEG) - jeśli po odfiltrowaniu makroprolaktyny stężenie monomerycznej (czynnej) prolaktyny mieści się w normie, rozpoznaje się makroprolaktynemię. Taki stan najczęściej nie wymaga leczenia, gdyż biologicznie czynna prolaktyna jest prawidłowa5. Rozróżnienie makroprolaktynemii od prawdziwej hiperprolaktynemii jest istotne, by nie wdrażać niepotrzebnej terapii - według zaleceń towarzystw endokrynologicznych badanie na makroprolaktynę powinno być wykonywane u pacjentów z umiarkowaną hiperprolaktynemią i nietypowymi objawami5.

Hipoprolaktynemia (niedobór prolaktyny)

Obniżony poziom prolaktyny we krwi zdarza się bardzo rzadko. Jako izolowana dolegliwość nie stanowi na ogół poważnego problemu klinicznego. U kobiet po porodzie zbyt niski poziom prolaktyny mógłby uniemożliwić laktację - sytuacje takie obserwuje się jednak głównie przy ogólnych zaburzeniach funkcji przysadki (np. zespół Sheehana - poporodowa martwica przysadki). U osób niebędących w połogu brak prolaktyny nie wywołuje zwykle wyraźnych objawów. Teoretycznie przewlekły niedobór mógłby wpływać na obniżenie nastroju czy funkcji układu odpornościowego (istnieją badania sugerujące rolę prolaktyny w tych obszarach), jednak zależności te nie są jednoznaczne. Hipoprolaktynemia bywa czasem odnotowywana u pacjentów z ogólną niedoczynnością przysadki lub przyjmujących leki zwiększające uwalnianie dopaminy (agonistów dopaminy). W praktyce najniższe wartości prolaktyny (<3 ng/ml) spotyka się najczęściej po terapii agonistami dopaminy stosowanej właśnie w leczeniu hiperprolaktynemii - stan ten jest zamierzony i świadczy o skuteczności leczenia, nie zaś o patologii.

Dalsza diagnostyka po stwierdzeniu nieprawidłowego wyniku

Jeśli wynik badania prolaktyny odbiega od normy, kolejne kroki zależą od stopnia odchylenia oraz obrazu klinicznego pacjenta. Lekarz endokrynolog, analizując wyniki, może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne w celu ustalenia przyczyny hiper- lub hipoprolaktynemii. Poniżej przedstawiono typowe elementy takiej diagnostyki:

  1. Powtórzenie oznaczenia prolaktyny. Gdy stwierdzony poziom jest tylko nieznacznie podwyższony, standardem postępowania jest ponowne wykonanie badania (najlepiej w odstępie kilku dni) celem potwierdzenia wyniku2. Stężenie hormonu może zmieniać się z dnia na dzień, a jednorazowy umiarkowany wzrost mógł być incydentalny. Przy powtórce należy zachować optymalne warunki (odpoczynek, redukcja stresu) - u części osób ponowny wynik okazuje się prawidłowy. Jeśli jednak podwyższone wartości utrzymują się, wskazuje to na rzeczywistą hiperprolaktynemię wymagającą dalszej diagnostyki.
  2. Badania dodatkowe krwi. W następnej kolejności lekarz często zleca oznaczenie innych parametrów, które pomogą ustalić przyczynę nieprawidłowej prolaktyny. Należy tu przede wszystkim badanie hormonów tarczycy (TSH, fT4) - niewyrównana pierwotna niedoczynność tarczycy jest częstą i łatwą do przeoczenia przyczyną podwyższonej prolaktyny (podwyższone TSH przy obniżonym fT4 sugeruje tę diagnozę). Po uregulowaniu niedoczynności (lekiem L-tyroksyną) prolaktyna zazwyczaj wraca do normy4. W zależności od sytuacji klinicznej, lekarz może sprawdzić także inne hormony przysadki (np. IGF-1, kortyzol, FSH/LH) - szczególnie jeśli podejrzewa większy guz przysadki wpływający na ogólną gospodarkę hormonalną. U kobiet lekarz może zlecić test ciążowy, ponieważ ciąża jest naturalną przyczyną wysokiej prolaktyny i powinna być wykluczona w pierwszej kolejności. W wywiadzie medycznym warto również przeanalizować listę przyjmowanych leków - jeśli pacjent stosuje preparaty sprzyjające hiperprolaktynemii, może to tłumaczyć wynik. W razie możliwości rozważane jest wtedy odstawienie lub zmiana leku i kontrola prolaktyny po takiej modyfikacji terapii.
  3. Ocena makroprolaktyny. Jak opisano wyżej, przy umiarkowanej hiperprolaktynemii (np. stężenia w granicach 30-100 ng/ml) i braku typowych objawów klinicznych, zasadne bywa wykonanie analizy w kierunku makroprolaktyny. Część laboratoriów automatycznie przeprowadza taki test przy stwierdzeniu umiarkowanie podwyższonego wyniku - wynik dla lekarza bywa wtedy przedstawiony jako dwie wartości: prolaktyna całkowita oraz prolaktyna po wytrąceniu makroprolaktyny. Jeśli udział makroprolaktyny jest duży, a "aktywny" poziom prolaktyny mieści się w normie, dalsze agresywne poszukiwanie przyczyny hiperprolaktynemii czy leczenie farmakologiczne mogą nie być potrzebne5.
  4. Badania obrazowe przysadki. Gdy poziom prolaktyny jest znacząco podwyższony lub gdy pacjent prezentuje objawy sugerujące guz przysadki, kolejnym krokiem diagnostycznym jest wykonanie badań obrazowych okolicy podwzgórzowo-przysadkowej. Złotym standardem jest rezonans magnetyczny (MRI) przysadki mózgowej z kontrastem - pozwala on uwidocznić nawet bardzo małe mikrogruczolaki (<10 mm). W niektórych przypadkach wykonuje się na początek tomografię komputerową (jeśli MRI jest przeciwwskazany lub nieosiągalny). Obrazowanie przysadki potwierdzi lub wykluczy obecność prolactinomy bądź innych zmian (np. nieczynnego hormonalnie gruczolaka powodującego efekt uciskowy). Warto dodać, że przy stwierdzeniu wysokiej prolaktyny lekarz zazwyczaj zaleci wykonanie MRI dopiero po wykluczeniu innych przyczyn - np. po ocenie hormonów tarczycy i odstawieniu ewentualnych leków wpływających na PRL. Dopiero gdy te czynniki nie tłumaczą hiperprolaktynemii, uzasadnione jest obciążenie pacjenta zaawansowaną diagnostyką obrazową4.

Leczenie hiperprolaktynemii

Sposób leczenia podwyższonej prolaktyny zależy ściśle od przyczyny oraz od nasilenia objawów klinicznych. Nie zawsze wymagane jest intensywne leczenie - np. w makroprolaktynemii (gdy dominująca jest nieaktywna forma hormonu) często wystarczy obserwacja bez interwencji, ponieważ pacjent nie odczuwa istotnych dolegliwości5. Również przy niewielkiej hiperprolaktynemii czynnościowej (np. związanej ze stresem) czasem wystarczy zmiana trybu życia, redukcja stresu czy leczenie uspokajające, aby poziom hormonu unormował się samoistnie. Jeśli przyczyną są leki, zwykle odwrócenie ich efektu (zaprzestanie terapii danym środkiem lub zamiana na inny) powoduje stopniowy powrót prolaktyny do normy w ciągu kilkunastu dni lub tygodni.

W przypadku stwierdzenia gruczolaka przysadki (prolactinomy) najczęściej wdraża się leczenie farmakologiczne. Lekami pierwszego wyboru są agoniści dopaminy (np. bromokryptyna, kabergolina) - pobudzają one receptory dopaminowe, hamując uwalnianie prolaktyny z przysadki. Terapia takimi lekami jest zwykle bardzo skuteczna: u większości pacjentów dochodzi do normalizacji poziomu prolaktyny oraz zmniejszenia rozmiarów guza4. Poprawiają się również objawy - u kobiet powracają regularne miesiączki i płodność, u mężczyzn zwiększa się stężenie testosteronu i poprawia funkcja seksualna. Aktualne wytyczne kliniczne zalecają leczenie dopaminergiczne jako podstawową metodę w prolactinomie - zarówno mikro-, jak i makrogruczolaki przysadki najczęściej udaje się kontrolować lekami bez konieczności operacji42. Dopiero w sytuacji oporności na leki lub nietolerancji ich działań niepożądanych rozważa się leczenie zabiegowe. W nielicznych przypadkach (np. bardzo duże guzy uciskające nerwy wzrokowe, niepodlegające leczeniu farmakologicznemu) wykonuje się operację neurochirurgiczną w celu usunięcia gruczolaka. Opcją uzupełniającą jest również radioterapia stereotaktyczna przysadki - stosowana rzadko, głównie gdy inne metody zawiodły.

Podsumowując: normy prolaktyny we krwi u osób dorosłych wynoszą około 5-25 ng/ml (w zależności od płci i laboratorium), a podwyższone wyniki wymagają indywidualnej interpretacji. Hiperprolaktynemia może mieć rozmaite przyczyny - od łagodnych (stres, leki) po poważniejsze (gruczolak przysadki) - jednak w większości przypadków jest to stan uleczalny. Dzięki odpowiedniej diagnostyce (badania hormonalne, obrazowe) lekarz jest w stanie ustalić źródło problemu i zaproponować skuteczne leczenie przyczynowe. Wiele osób z prolactinomą odzyskuje pełnię zdrowia hormonalnego dzięki terapii lekami dopaminergicznymi4. Kluczem jest, aby nie ignorować objawów takich jak zaburzenia miesiączkowania, mlekotok czy zaburzenia seksualne - stanowią one sygnał do wykonania prostego badania, jakim jest pomiar prolaktyny. Uzyskana w porę diagnoza pozwala wdrożyć właściwe postępowanie i zapobiec powikłaniom hiperprolaktynemii.

Footnotes

  1. Aliberti, L., Gagliardi, I., Dorizzi, R. M., Pizzicotti, S., Bondanelli, M., Zatelli, M. C., & Ambrosio, M. R. (2021). Hyperprolactinemia: still an insidious diagnosis. Endocrine, 72, 928-931. DOI: 10.1007/s12020-020-02497-w. 2 3 4 5 6 7
  2. Petersenn, S., Fleseriu, M., Hoffman, A. R., et al. (2023). Diagnosis and management of prolactin-secreting pituitary adenomas: a Pituitary Society international Consensus Statement. Nature Reviews Endocrinology, 19, 722-740. DOI: 10.1038/s41574-023-00886-5. 2 3 4 5 6 7
  3. Fourman, L. T., & Fazeli, P. K. (2015). Neuroendocrine causes of amenorrhea-an update. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 100(3), 812-824. DOI: 10.1210/jc.2014-3344.
  4. Melmed, S., Casanueva, F. F., Hoffman, A. R., Kleinberg, D. L., Montori, V. M., Schlechte, J. A., & Wass, J. A. H. (2011). Diagnosis and treatment of hyperprolactinemia: an Endocrine Society clinical practice guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 96(2), 273-288. DOI: 10.1210/jc.2010-1692. 2 3 4 5 6
  5. Samson, S. L., Hamrahian, A. H., & Ezzat, S. (2015). Clinical relevance of macroprolactin in the absence or presence of true hyperprolactinemia. Endocrine Practice, 21(12), 1427-1435. DOI: 10.4158/EP15938.DSC. 2 3 4 5

Najczęściej zadawane pytania

Jakie są normy prolaktyny we krwi dla kobiet i mężczyzn?
U kobiet górna granica normy wynosi ok. 25 ng/ml, a u mężczyzn ok. 20 ng/ml. Zakresy mogą się różnić w zależności od laboratorium.
Czy poziom prolaktyny trzeba badać na czczo?
Nie zawsze. Badanie zwykle wykonuje się rano, 3-4 godziny po przebudzeniu. Część laboratoriów zaleca bycie na czczo.
Jak przygotować się do badania prolaktyny?
Warto unikać stresu, intensywnego wysiłku, obfitego posiłku i stosunku seksualnego przed pobraniem krwi - te czynniki mogą przejściowo podnieść poziom prolaktyny.
Jakie są objawy podwyższonej prolaktyny u kobiet?
Zaburzenia miesiączkowania, mlekotok, niepłodność, spadek libido i bóle głowy to częste objawy hiperprolaktynemii u kobiet.
Jakie są objawy podwyższonej prolaktyny u mężczyzn?
Spadek libido, zaburzenia erekcji, niepłodność, ginekomastia i obniżony poziom testosteronu mogą świadczyć o hiperprolaktynemii.
Czy stres może podnosić prolaktynę?
Tak, stres emocjonalny i fizyczny mogą krótkotrwale zwiększać poziom prolaktyny.
Czy leki mogą wpływać na poziom prolaktyny?
Tak, szczególnie niektóre leki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne i przeciwwymiotne mogą powodować hiperprolaktynemię.
Jak prolaktyna wpływa na płodność?
Nadmiar prolaktyny zaburza owulację u kobiet i obniża poziom testosteronu u mężczyzn, co może prowadzić do niepłodności.
Czy prolaktyna jest wyższa w ciąży i laktacji?
Tak, w ciąży i podczas karmienia piersią prolaktyna osiąga wartości wielokrotnie wyższe niż u osób nieciężarnych i niekarmiących.
Czym jest prolactinoma?
To łagodny guz przysadki wydzielający prolaktynę, najczęstsza przyczyna znacznej hiperprolaktynemii.
Jak diagnozuje się prolactinomę?
Poza badaniem krwi konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego (MRI) przysadki mózgowej.
Jak wygląda leczenie podwyższonej prolaktyny?
Najczęściej stosuje się leki - agonistów dopaminy, takich jak kabergolina czy bromokryptyna. W niektórych przypadkach konieczna jest operacja.
Czym jest makroprolaktynemia?
To obecność nieaktywnej formy prolaktyny, która zawyża wynik testu, ale nie powoduje objawów klinicznych i zwykle nie wymaga leczenia.
Czy obniżona prolaktyna jest groźna?
Rzadko. Niski poziom prolaktyny nie ma zwykle istotnych skutków zdrowotnych, poza problemami z laktacją po porodzie.
Jak często należy badać prolaktynę?
W przypadku leczenia prolactinomy badania kontrolne wykonuje się regularnie - zgodnie z zaleceniem endokrynologa.
Czy wysoka prolaktyna zawsze oznacza chorobę?
Nie. Wzrost może być przejściowy - np. po stresie, wysiłku czy stosunku płciowym.
Jakie badania dodatkowe wykonuje się przy nieprawidłowej prolaktynie?
Zwykle są to hormony tarczycy (TSH, fT4), test ciążowy, ocena innych hormonów przysadki oraz rezonans przysadki.
Czy hiperprolaktynemia wpływa na kości?
Tak, długotrwały nadmiar prolaktyny powoduje hipogonadyzm, co może prowadzić do osteopenii i osteoporozy.
Czy można leczyć hiperprolaktynemię naturalnie?
Przyczynowe leczenie powinien ustalić lekarz, ale redukcja stresu i zdrowy styl życia wspierają terapię.
Kiedy zgłosić się do endokrynologa?
Jeśli masz objawy takie jak brak miesiączki, mlekotok, zaburzenia potencji lub niepłodność - skonsultuj wynik badania z endokrynologiem.